________________
दीपिका-निर्युक्ति टीका अ. ८ सू.५१ अवधिज्ञानविपय निरूपणम्
मूलम् - ओहिनाणे सव्वरुविदव्वे ॥ ५९॥ छाया - अवधिज्ञानं सर्वरूपिद्रव्येषु ॥ ५१ ॥
८१३
तत्वार्थदीपिका- 'पूर्वसूत्र-मतिश्रुतज्ञानयो विषयप्ररूपणं कृतम् सम्पति अवधिज्ञानस्य विषयं प्ररूपयितुमाह- 'ओहिनाणे सव्यरूषि दव्वेसु' इति । अवधिज्ञानम् - पूर्वोक्तस्त्ररूपं भत्रपस्यथिकं क्षायोपशमिकश्चाऽवधिज्ञानं सर्वरूपि द्रव्ये देव पुगलद्रव्यपर्यायेषु भवति न तु सर्वरूपपुद् गलद्रव्यपययेषु नापि - अरूपिद्रव्येषु धर्माधर्माकाशाऽऽत्मद्रव्येषु तथा चावधिज्ञानं रूपि द्रव्यविषयकमेव भवति न तु - अरूपि द्रव्यविषयकम् नापि सर्वपथयविषयकम् अत्यन्त विशुद्धेनापि अवधिज्ञानेन रूपीण्येव द्रव्याणि परमावधिज्ञानी जानाति नापि द्रव्याणि तान्यपि रूपि द्रव्याणि सर्वैः पर्यायैः अतीतानागतवर्तमानैरुत्पादव्यय व्यादिभिरनन्तैः पर्यवैव न जानाति इति भावः ॥ ५१ ॥
'ओहिनाणे सव्व' इत्यादि ।
सूत्रार्थ - अवधिज्ञान सब रूपी द्रव्यों को जानता है ॥५१॥ तत्वार्थदीपिका - पूर्वसूत्र में मतिज्ञान और श्रुतज्ञान के विषय का निरूपण किया गया, अब अवधिज्ञान के विषय का प्रतिपादन करते हैंपूर्वोक्त स्वरूप वाला भवप्रत्ययिक और क्षयोपशमप्रत्ययिक अबधिज्ञान रूपी द्रव्यों अर्थात् पुद्गलों में ही व्यापार करता है, किन्तु रूपी द्रव्यों के समस्त पर्यायों में व्यापार नहीं करता । वह अरूपी द्रव्यों को भी नहीं जानता । सब से अधिक विशुद्ध अवधिज्ञान भी रूपी द्रव्यों को ही जानता है, किन्तु उनके अतीत, अनागत, वर्त्तमान, उत्पाद व्यथ और धौव्य आदि सब अनन्त पर्यायों को नहीं जानता है ॥५१॥
'ओहिनाणे सव्व' त्याहि
સુત્રા –અવધિજ્ઞાન બધાં રૂપી દ્રબ્યને જાણે છે ! ૫૧ ॥ તત્ત્વાર્થં દોપિકાઃ-પૂર્વ સૂત્રમાં મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાનના વિષયનું નિરૂપણુ કરવામાં આવ્યું, હવે અવધિજ્ઞનના વિષયનું પ્રતિપાદન કરીએ છીએ
પૂર્વક્તિ સ્વરૂપવાળા ભવપ્રત્યયિક અને ક્ષયેાપશમપ્રત્યયિક અવધિજ્ઞાન રૂપી દ્રવ્યોને અર્થાત્ પુદ્ગલમાં જ વ્યાપાર કરે છે, પરન્તુ રૂપી દ્રવ્યેાના સમસ્ત પર્યાચામાં વ્યાપાર કરતું નથી તે અરૂપી દ્રવ્યાને પણ જાણતુ નથી સહૂથી અધિક વિશુદ્ધ અવધિજ્ઞાન પણ રૂપી દ્રવ્યેાને જ જાણે છે પરન્તુ તેમનાં અતીત અનાગત, ઉત્પાદ વ્યય અને ધ્રૌવ્ય આદિ બધા અનન્ત પર્યાયાને જાણતું નથી ! ૫૧ ॥
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્ર : ૨
