________________
दीपिका-नियुक्ति का अ.८ स.४९ मनःपर्यवज्ञानस्य द्वैविध्यनिरूपणम् ८०५ पर्याप्तानाम्, तत्रापि सम्यग्दृष्टीनामेव नाऽसम्यग्दृष्टीनाम्, तत्रापि ऋद्धिपाप्तानामेंव भवतीतिभावः ॥ एवम्-अवधिज्ञान विषयीभूतस्य रूपि द्रव्यस्याऽनन्ते सूक्ष्म भागे मनःपर्यवज्ञानस्य वृत्तिर्भवति, तथा च-यद् द्रव्यं खलु अवधिज्ञान जानाति तस्मादपि अनन्तमागं सूक्ष्मपदाथै मनापर्यवज्ञान जानातीति बोध्यम् । उक्तश्च नन्दिसूत्रे १८ सूत्रे 'उज्जुमईण अणंते अणंतपएसिए खंधे जाणइ पासह ते चेव विउलमई अन्भहियतराए विउलतराए विसुद्धतराए वितिमिरतराए जाणइ पासइ, खेत्तभोणे उज्जुपई य जहण्णेणं अंगुलस्स असंखेज्जइभार्ग, उक्कोसेणं अहे जाव ईमीसे रयणप्पभाए पुढवीए उवरिमहेडिल्ले खुड्डगपयरे उड्डू जाव जोहसस्स उवरिमनले तिरिय जाव अंतो मणुस्साखित्ते अडाँइज्जेसु दीवसमुद्देसु पण्णरस कम्मभूमीसु तीसाए अकम्मभूमीसु छप्पणए अंसरदीवणेसु सण्णीणं पंचिंदियार्ण पज्जत्तयाणं भावे जाणइ-पासइ, तं चेव विउलमइ अदइज्जेहिं अंगुलेहि अन्भहियतरं विउलतरं विसुद्धतरं वितिमिरतरागं खेत्तं जाणइ-पासह कालोणं उज्जुमा जहण्णेणं पलिओवमस्स असंखिज्जइभागं, उक्कोसेणं वि पलि भोषमस्स असंखिजहभागं अतीयमणागय वा कालं जाणा पासइ, तं चेव विउलमइ अन्भहियतरागं विसुद्धतरागं वितिमिरतरागं जाणइ, पासइ, भावओ गं उज्जुमइ अणंते भावे जाणइ पास, सम्धभावाणं अणंतभागं जाणइ पासइ मणपज्जवणाणं पुण जण मण परिचिति अत्यपागडगं माणुसखित्त निबद्धंगुणा पवश्यं चरित्त. वओ' से तं मणपज्जवणाणं-इड्रीपत्त अप्पमत्तसंजय सम्मदिड्डी पज्जसग संखेज्जवासाउयकम्मभूमि अगम्भवक्कंति अमणुस्साणं मणपज्जवणाणं समुपज्जइ, तं समासओ चउन्विहं पण्णत्तं तं जहा उनमें भी सम्यग्दृष्टियों को होता हैं। सम्यग्दृष्टियों में भी अप्रमत्त. संयतो को ही होता है और उनमें से भी ऋद्धिपाप्त मुनियों को ही होता है।
विषय की अपेक्षा से अवधिज्ञान के विषयभूत रूपी द्रव्य के अन. न्तवें भाग में मनःपर्यवज्ञान का व्यापार होता है। इस प्रकार अवधिज्ञान जिस द्रव्य को जानता है उसके अनन्तवें भाग सूक्ष्म अर्थ में દષ્ટિઓને થાય છે. સમ્યકષ્ટિએમાં પણ અપ્રમત્ત સંય તેને જ થાય છે અને તેમાં પણ ઋદ્ધિ પ્રાપ્ત મુનિઓને જ થાય છે.
વિષયની અપેક્ષાથી અવધિજ્ઞાનના વિષયભૂત રૂપી દ્રવ્યના છેવટના ભાગમાં મન:પર્યવજ્ઞાનને વ્યાપાર થાય છે આ રીતે અવધિજ્ઞાન જે દ્રવ્યને જાણે છે. તેના અનંતમાં ભાગ સક્ષમ અર્થમાં મન:પર્યવજ્ઞાન જાણે છે. નન્દી
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્રઃ ૨