________________
दीपिका-नियुक्ति टीका अ.८ १.३४ संसारव्युत्सर्गतपसः निरूपणम् ७०७ संसारस्य नरकादि रूपस्य व्युत्सर्गः परित्याग स्तद्रूपं तपः खल्ल चतुर्विधं भवति, तद्यथा-नैरयिकस सारव्युत्सर्गादि भेदतः। नैरयिकसं सारव्युत्सर्गतपः १ आदिना-तिर्यक्स सारव्युल्सर्गतपः-मनुष्यस सारव्युत्सर्गतपः-३ देवसंसारब्युत्सतपश्च-४ इत्येवं चतुर्विधं खलु संसारव्युत्सर्ग तपो भवति । तत्र-नैरयिक गति. रूपस्य संसारस्व परित्यागरूपं तपो नैरयिकसंसार व्युत्सर्गतपो व्यपदिश्यते। एवं-तिर्यग्गति रूपस्य ससारस्य परित्यागरूपं तयो तिर्यग् संसारव्युत्सर्ग तपो व्यपदिश्यते । एवं मनुष्य गतिरूपस्य संसारस्य परित्यागरूपं तपो मनुष्यसंसार. व्युत्सर्गतपो व्यपदिश्यते । एवं देवगतिरूपस्य संसारस्य परित्यागरूपं तपो देवसंसारव्युत्सर्गतपो व्यपदिश्यते ॥ उक्तञ्चौषपातिके ३० सुत्रे-से किं तं भेदों का प्रतिपादन किया गया, अब दूसरे संसार व्युत्सर्ग तप की प्ररूपणा करने के लिए कहते हैं
नरक आदि स्वरूप वाले संसार का व्युर सर्ग अर्थात् परित्याग संसार व्युत्सर्ग कहलाता है। यह चार प्रकार का है (१) नैरयिक संसार व्युत्सर्ग (२) तिर्यक् संसार व्युत्सर्ग (३) मनुष्य संसार व्युत्सर्ग और(४) देवसंसार ब्युत्सर्ग। इनमें से नैरयिक गतिरूप संसार का परित्याग नैरयिक संसार व्युत्सर्ग तप कहलाता है। तियंचगति रूप संसार का परित्याग तिर्यक् सार व्युत्सर्ग तप कहलाता है। मनुष्य गति रूप संसार का परित्याग मनुष्य ससार व्युत्सर्ग कहलाता है । देवगति रूप संसार का परित्याग देव संसार व्युत्प्सर्ग कहलाता है । औपपातिक सूत्र के तीसवें सूत्र में कहा हैપ્રતિપાદન કરવામાં આવ્યું હવે બીજા સંસારભુત્સર્ગ તપની પ્રરૂપણ કરવા માટે કહીએ છીએ
નરક આદિ સ્વરૂપવાળા સંસારને વ્યુત્સર્ગ અર્થાત્ પરિત્યાગ સંસાર વ્યુત્સર્ગ કહેવાય છે. તે ચાર પ્રકાર છે-(૧) નરયિકસંસારત્રુત્સર્ગ (૨) તિર્યકસંસારયુત્સર્ગ (૩) મનુષ્યસંસારભુત્સગ (૪) દેવસંસારવ્યુત્સર્ગ આ માંથી નરયિકગતિરૂપ સંસારને પરિત્યાગ નૈરવિકસંસારબ્યુન્સર્ગ તપ કહેવાય છે. તિર્યંચગતિરૂપ સંસારને પરિત્યાગ તિર્યંચસંસારત્રુત્સર્ગ તપ કહેવાય છે. મનુષ્યગતિરૂપ સંસારને પરિત્યાગ મનુષ્યસંસારડ્યુસર્ગ તપ કહેવાય છે. દેવગતિરૂપ સંસારનો પરિત્યાગ દેવસંસારત્રુત્સર્ગ કહેવાય છે. પપાતિક સૂત્રના ૩૦માં સૂત્રમાં ક્રશું છે–
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્રઃ ૨
