________________
६५८
तत्त्वार्यसूत्रे क्रममाप्तं तृतीयं योगपतिसंलीनतातपः प्ररूपयितुमाह-'जोगपतिसंलोणयातवे' इत्यादि। योगपतिसंलीनता तपा-योगानां मनोवाकायव्यापार विशेषाणां प्रतिसलीनता संगोपनशीलता-योगमतिसंलीनता तद्रपं तपस्त्रिविधं भवति, तद्यथा, मनोयोगमतिसलीनतादि भेदतः । तथा च-मनोयोगपतिसंलीनता १ आदिना-चचोयोगप्रतिसलीनता २ काययोगपतिसंलीनता ३ चेत्येवं त्रिविधं खलु योगपतिसंलीनता तपो भवति । तत्र मनोयोगपतिसंलीऽता तप स्ताव अकुशलमनोनिरोधरूपम्, कुशलमनस उदीरण वा-उच्यते तथा च-शुभ मनसः प्रवर्तनरूपं वचोयोगपतिसंलीनता तपस्तावद् अकुशलवचोनिरोधरूपं वा वचोयोगपतिसंलीनता तप उच्यते । एवं काययोगतिसंलीनतातप स्तावत् कूर्मवत् संहृतकरचरणगुप्तेन्द्रियसबंगात्रप्रतिसंलीतारूप सर्वसावद्याऽनुष्ठानवर्जनात्मकं काययोगप्रतिसंलीनता तप उच्यते इति भावः ॥२१॥ कषायमतिसलीनता तप का निरूपण किया जा चुका अब क्रमागत तीसरे योगप्रतिसलीनता तप का निरूपण करते हैं--
मन वचन और काय के व्यापार का गोपन करना योगप्रतिसं. लीनता तप है। उसके तीन भेद हैं-मनोयोग प्रतिसंलीनता, वचनयोग प्रतिसंलीनता और काययोग प्रतिसंलीनता। मन के अप्रशस्त व्यापार को रोकना एवं प्रशस्त व्यापार की उदीरणा करना मनोयोग प्रतिसलीनता तप हैं। इसी प्रकार अप्रशस्त वचनों का निरोध करना और प्रशस्त वचनों की उदीरणा करना (अथवा मौन धारण करना) वचनयोग पतिसं लीनता तप है। कूर्म की तरह हाथों पैरों एवं सम्पूर्ण शरीर का संगोपन करना-सब प्रकार के कायिक सावध अनुष्ठान का त्याग करना काययोग प्रतिसंलीनता तप कहलाता है ॥२१॥ પ્રતિસલીનતા તપનું નિરૂપણ કરવામાં આવી ગયું હવે ક્રમાગત ત્રીજા યોગ પ્રતિસંસીનતા તપનું નિરૂપણ કરીએ છીએ
મન વચન અને કાયાના વ્યાપારનું ગોપન કરવું ગપ્રતિસંલીનતા તપ છે તેના ત્રણ ભેદ છે–મનગપ્રતિસલીનતા વચનગપ્રતિસંલીનતા અને કાયયોગપ્રતિસંસીનતા. મનના અપ્રશસ્ત વ્યાપારને રેકો અને પ્રશસ્ત વ્યપારની ઉદીરણા કરવી મને ગપ્રતિસંલીનતા તપ છે. એવી જ રીતે અપ્રશરત વચનનો વિરોધ કરે અને પ્રશસ્ત વચનોની ઉદીરણા કરવી (અથવા મૌન ધારણ કરવું) વચનગપ્રતિસંલીનતા તપ છે. કાચબાની માફક હાથ પગ અને સંપૂર્ણ શરીરનું સંકોચન કરવું બધા પ્રકારના “કાયિક સાવદ્ય અનુષ્ઠાનને ત્યાગ કરવો કાયયેગપ્રતિસંલીનતા તપ કહેવાય છે કે ૨૧
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્રઃ ૨
