Page Text
________________
६५०
तत्त्वार्यसूत्रे
'इदिय पडिलीणया तबे पंचविहे, सोइंदियाइभेयओ' इति । इन्द्रिय प्रतिसंलीनता तपः - इन्द्रियाणां प्रतिसंलीनता संगोपनशीलता इन्द्रियप्रतिसंलीनता तद्रूपं तपः पञ्चविधं भवति तद्यथा-श्रोत्रेन्द्रियादि भेदतः । तथा च श्रोत्रेन्द्रिय प्रतिसंलीनता १ चक्षुरिन्द्रियप्रति संलीनार घ्राणेन्द्रियप्रति संलोन्ता ३ जिवेन्द्रिय प्रतिसंलीनता४ स्पर्शनेन्द्रियप्रति संलीनता च५ इत्येवं पञ्चविधं प्रतिसंलीनता तपो भवतीति भावः । तत्र श्रोत्रेन्द्रियमतिसंलीनता तपस्तावत् - श्रोत्रेन्द्रियविषयमचार निरोधरूपं श्रोगेन्द्रियविषयेष्वर्थेषु रागद्वेषनिग्ररूपं वा १ चक्षुरिन्द्रियप्रतिसंलीनता तपस्तावत् - चक्षुरिन्द्रियविषयप्रचारनिरोधरूपं चक्षुरिन्द्रियप्राप्तेष्वर्थेषु रागद्वेष निग्रहरूपं वा बोध्यम्२ एवं घ्राणेन्द्रियविषयप्राप्तेष्वर्थेषु रागद्वेष निग्रहरूपं भवति ३ एवं जिहूवेन्द्रियमतिसंलीनता तपस्तु-जिहूवेन्द्रियविषयपचार निरोधरूपम्, जिहूवेन्द्रियइन्द्रिय प्रतिसंलीनता तव के पाँच भेदों का निरूपण करते हैं
इन्द्रियां पांच हैं, अतएव इन्द्रिय प्रतिसंलीनता तप भी पांच प्रकार का है, यथा - (१) श्रोत्रेन्द्रिय प्रतिसंलीनता (२) चक्षुरिन्द्रिय प्रतिसंलीनता (३) घ्राणन्द्रिय प्रतिसंलीनता (४) रसनेन्द्रिय प्रतिसंलीनता और (५) स्पर्शनेन्द्रिय प्रतिसंलीनता । श्रोगेन्द्रिय को अपने विषय में प्रवृत्त न होने देना अथवा उसके विषय में राग द्वेष उत्पन्न न होने देना श्रोत्रेन्द्रिय प्रतिसंलीनता नामक तप कहलाता है । इसी प्रकार चक्षुरिन्द्रिय को अपने विषय में प्रवृत्त न होने देना अथवा प्रवृत्त होने पर भी उसमें राग द्वेष न करना चक्षुरिन्द्रिय प्रतिसंलीनता तप है । घ्राणेन्द्रिय का निग्रह करना घ्राणेन्द्रिय प्रतिसंलनता है। जिह्वा को वचन प्रयोग से विरत कर देना या प्राप्त विषय में राग-द्वेष न उत्पन्न होने
ઈન્દ્રિયપ્રતિસ લીનતા તપના પાંચ ભેટ્ટાનું નિરૂપણ કરીએ છીએ
ઇન્દ્રિયા પાંચ છે આથી ઇન્દ્રિયપ્રતિસ‘લીનતા તપ પણ પાંચ પ્રકારના छे भेवाडे - (१) श्रोत्रेन्द्रियप्रतिस सीनता (२) यक्षुन्द्रिय प्रतिससीनता (3) પ્રાણેન્દ્રિયપ્રતિસ’લીનતા (૪) રસનેન્દ્રિયપ્રતિસ’લીનતા અને (૫) સ્પર્શીનેન્દ્રિય પ્રતિસ’લીનતા. શ્રોત્રેન્દ્રિયને તેના વિષયમાં પ્રવૃત્ત ન થવા દેવી અથવા તેના વિષયમાં રાગ દ્વેષ ઉત્પન્ન ન થવા દેવા શ્રોત્રેન્દ્રિયપ્રતિસ લીનતા નામક તપ કહેવાય છે. એવી જ રીતે ચક્ષુરિન્દ્રિયને પેાતાના વિષયમાં પ્રવૃત્ત ન થવા દેવી અથવા પ્રવૃત્ત થવા છતાં પણ તેમાં રાગ દ્વેષ ન કરવા ચક્ષુરિન્દ્રિય પ્રતિસ લીનતા તપ છે ઘ્રાણેન્દ્રિયના નિગ્રહ કરવા ઘ્રાણેન્દ્રિયપ્રતિસ લીનતા છે. જીલને વચન પ્રયાગથી વિકૃત કરી દેવી અથવા પ્રાપ્ત વિષયમાં રાગ દ્વેષ
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્ર : ૨
| SR No. | 006386 |
| Book Title | Tattvartha Sutra Part 02 Sthanakvasi |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1973 |
| Total Pages | 894 |
| Language | Sanskrit, Hindi, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari, Agam, & Canon |
| File Size | 49 MB |