Page Text
________________
ક
तत्त्वार्थसूत्रे
न्द्रिय मरि संलीनता - ३ जिहूवेन्द्रियप्रति संलीनता ४ स्पर्शेन्द्रियमतिसंलीनता ५ चेत्येवं पञ्चविधं तावद् इन्द्रियमतिसंलीनता तपो भवतीति भावः । तत्र श्रोत्रे - न्द्रियविषयप्रचार निरोधः, श्रोत्रेन्द्रिय विषयमाप्तेष्वर्थेषु राग-द्वेषनिग्रहो वा श्रोत्रेन्द्रियमतिसंलीनता तपो भवति । तथा च - संयमशीलता विघातकः शब्दो न श्रोतव्यः मधुर मृदङ्गादि शब्देष्वनुरागो न कर्तव्यः, आक्रोशादि शब्देष्वप्रीति लक्षणश्चित्तविकारात्मको द्वेषो न विधेयः-१ एवं चक्षुरिन्द्रियप्रति संलीनता तपस्तु-चक्षुरिन्द्रियविषय प्रचारनिरोधरूप चक्षुरिन्द्रियविषयमा तेष्वर्थेषुरागद्वेषनिग्रहरूपं वा बोध्यम् २ एवं घ्राणेद्रियमतिसंलीनता तपस्तु - घ्राणेन्द्रियविषयप्रचार निरोधरूपं घ्राणेन्द्रिय विषयप्राप्तष्वर्थेषु राग-द्वेष निग्रहरूपं वावसेयम् ३ एवं - जिह्वेन्द्रियमतिसंलीनता तपस्तु - जिवेन्द्रियविषयप्रचार और (५) स्पर्शेन्द्रियप्रतिसंलीनता । श्रोगेन्द्रिय को उसके विषय ग्रहण में प्रवृत्त न होने देना अथवा प्राप्त विषय में अर्थात् इष्ट अनिष्ट शब्द में राग-द्वेष न उत्पन्न देना श्रोत्रेन्द्रिय प्रतिसंलीनता है। अतएव संयम विघातक शब्द सुनना नहीं चाहिए, मृदंग आदि से मनोहर शब्दों में राग और आक्रोश आदि के शब्दों में द्वेष नहीं करना चाहिए । इसी प्रकार चक्षु इन्द्रिय के व्यापार का निरोध कर देना अथवा चक्षु के द्वारा दिखाई देने वाले रूपों में राग द्वेषन करना चक्षुरिन्द्रिय प्रतिसं लीनता है । घ्राणेन्द्रिय को अपने विषय में प्रवृत्त न होने देना अथवा इष्ट-अनिष्ट गंध की प्राप्ति होने पर राग-द्वेष न करना घ्राणेन्द्रिय प्रति संलीनता तप है । इसी प्रकार जिह्वा को रस में प्रवृत्त न करना अथवा
(3) प्राशेन्द्रिय प्रतिस सीनता (४) रसनेन्द्रियप्रतिस सीनता (अने) (५) स्पर्श - ન્દ્રિયપ્રતિસ’લીનતા શ્રોત્રેન્દ્રિયને તેના વિષયગ્રહણુમાં પ્રવૃત્ત ન થવા દેવી અથવા પાપ્ત વિષયમાં અર્થાત્ ઈષ્ટ અનિષ્ટ શબ્દમાં રાગ દ્વેષ ઉત્પન્ન ન થવા દેવા શ્રેત્રેન્દ્રિયપ્રતિસ'લીનતા છે આથી સયમ વિઘાતક શબ્દ સાંભળવા ન જાઈએ, મૃદગ આદિના મનેહુર શબ્દોમાં રાગ અને આક્રોશ આદિના શબ્દોમાં દ્વેષ ન કરવા જોઈએ એવી જ રીતે શ્રુ ઇન્દ્રિયના વ્યાપારને નિરાધ કરી દેવા અથવા ચક્ષુ દ્વારા જોવામાં આવતા રૂપામાં રાગ દ્વેષ ન કરવા ચક્ષુન્દ્રિયપ્રતિસ’લીનતા છે. ઘ્રાણેન્દ્રિયને તેના વિષયમાં પ્રવૃત્ત ન થવા દેવી અથવા ઇષ્ટ અનિષ્ટ ગ ંધની પ્રાપ્તિ થવા પર રાગ દ્વેષ ન કરવે ઘ્રાણેન્દ્રિયપ્રતિસ ́લીનતા તપ છે. એવી જ રીતે જીભને રસમાં પ્રવૃત્ત ન કરવી
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્ર : ૨
| SR No. | 006386 |
| Book Title | Tattvartha Sutra Part 02 Sthanakvasi |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1973 |
| Total Pages | 894 |
| Language | Sanskrit, Hindi, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari, Agam, & Canon |
| File Size | 49 MB |