________________
५५२
तत्त्वार्यसूत्रे तत्यार्थदीपिका- पूर्वसूत्रे-पृथक्त्ववितकरूपम्-एकत्त्ववितकरूपश्च प्रथम टूयं शुक्लध्यान चतुर्दश पूर्वधरस्य एकादश गुणस्थानवतिन उपशान्तकषायस्य क्षीणकषायस्य च भवतीति प्रतिपादितम्, सम्पति अन्तिमद्वयं शुक्लध्यानं सूक्ष्मकियाऽनिवृतिरूपं समुच्छिन्नक्रियामतिपाति रूपञ्च क्रमशः केवलिन एव त्रयोदश चतुर्दश गुणस्थानवनिनो भवति, न तु-छमस्थस्य । तब-सूक्ष्मक्रियाऽनिवर्तिरूपं तृतीयं शुक्लथ्यानं सयोगस्य वीतराग केवलिनो भवति तस्य त्रयोदश गुणस्थानपतित्वात् । सुक्ष्मक्रिया-कायिकी उच्छवासादिका यत्र तत् सक्ष्म क्रियम् न निवर्तते-अव्युच्छिन्न क्रियाऽपतिपातिध्यानावाप्तरित्यनिवति, सूक्ष्म क्रियश्च तद् अनिवति चेतादृशं ध्यानं सूक्ष्मक्रियाऽनिवर्ति व्यपदिश्यते तच्च-योग निरोधकाले 'चरमा केवलिस्स। सूत्रार्थ-अन्तिम दो शुक्लध्यान केवली में पाये जाते हैं ॥७६॥
तत्वार्थदीपिका- पूर्वसूत्र में प्रतिपादन किया गया है कि पृथक्त्य वितर्क तथा एकत्ववितर्क रूप दो शुक्लध्यान प्रायः चौदहपूर्षों के धा. रक ग्यारहवें और बारहवें गुणस्थान वर्ती उपशान्त कषाय और क्षीण. कषाय को होते हैं, अब यह प्रतिपादन करते हैं कि अन्तिम दो शुक्लध्यान केवली को ही होते हैं
सूक्ष्मकियानिवर्ति नामक तीसरा शुक्लपान सयोग केवली को होता है। जो तेरहवें गुणस्थानवर्ती होते हैं । उच्छवास आदि शारीरिक किया जिस ध्यान में निरुद्ध नहीं होती और जो अप्रतिपाति होता है वह सक्षमक्रि गनिवर्ती ध्यान कहलाता है। यह ध्यान योगों का निरोध करते समय होता है।
'चरमा बे केवलिस्स' त्याह સુવાર્થ—અતિમ બે શુકલધ્યાન કેવલીમાં હોય છે.
તાર્થદીપિકા–પૂર્વસૂત્રમાં પ્રતિપાદન કરવામાં આવ્યું કે પૃથફવિત તથા એકત્રવિતર્ક રૂપ શુકલધ્યાન પ્રાયઃ ચૌદ પૂન ધારક-અગીયારમાં અને બારમાં ગુણસ્થાનવત ઉપશાન્તકષાય અને ક્ષીણકષાયને હોય છે. હવે એ પ્રતિપાદન કરીએ છીએ કે અન્તિમ બે શુકલધ્યાન કેવળીને જ હોય છે
સૂકમક્રિયાનિવર્તિ નામક ત્રીજુ શુકલધ્યાન સોગ કેવળીને હોય છે, જે તેરમાં ગુણસ્થાનવત્તી હોય છે. ઉચ્છવાસ આદિ શારીરિક ક્રિયા જે ધ્યાનમાં નિરૂદ્ધ થતી નથી અને જે અપ્રતિપાતી હોય છે તે સૂમક્રિયાવિત્તિ ધ્યાન કહેવાય છે. આ ધ્યાન યોગને નિરોધ કરતી વેળાએ થાય છે.
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્રઃ ૨
