________________
तत्वार्थसूत्र
उक्तश्च-समवायाङ्गे५-समवाये-'पंच आसवदारा पण्णत्ता, तं जहामिच्छतं, अविरई, पमाया, कसाया, जोगा' इति । पञ्चा-ऽऽस्रबद्वाराणि मज्ञप्तानि, तयथा-मिथ्यात्वम्-अविरति:-प्रमादा:-कषायाः-योगाः, इति । व्या. ख्यामज्ञप्ती भगवतीसूत्रे-१६ शतके १ उद्देशके ५६४ सूत्रे चोक्तम्-'तिविहे जोए पण्णत्ते, तं जहा-मणजोए, वइजोए, कायजोए' इति। त्रिविधो योगः प्रज्ञप्तः, तद्यथा-मनोयोगः-चचोयोग:-काययोगः' इति। तथाचा-ऽऽदिशब्देन मिथ्या. दर्शना-ऽविरति प्रमाद-कषाय-प्रभृतयो गृह्यन्ते, एवश्व-मनोयोग-वचोयोगकाययोग-मिथ्यादर्शना-ऽविरति-प्रमाद-कषायाः-आस्रवा इति फलितम् यथासरः सलिलावाहिविवरद्वार सलिलास्रवकारणत्वादास्रा उच्यते, एवम्-योगमिथ्यात्वा-ऽविरति-प्रमाद-कषाय प्रणालिकया-ऽऽस्मनः कर्मा-ऽऽस्रपतीति योगादय आस्रवा व्यपदिश्यन्ते ॥१॥
समवायांगसूत्र में कहा है-आस्रवद्वार पांच हैं, यथा-मिथ्यात्व, अविरति, प्रमाद कषाय और योग । भगवतीसूत्र के सोलहवें शतक के उद्देशक प्रथम, सूत्र ५६४ में कहा हैं-'योग तीन प्रकार का कहा है, मनोयोग, वचनयोग और काययोगा' ।
सूत्र में ग्रहण किये हुए 'आदि' शब्द से मिथ्यादर्शन, अविरति प्रमाद, कषाय, योग का ग्रहण होता है। इससे फलित यह हुआ कि मनोयोग, वचनयोग, काययोग, मिथ्यादर्शन, अविरति, प्रमाद, कषाय, और योग ये सब आस्रव हैं। जैसे तालाब में पानी के आने का जो द्वार-छिद्र आदि होता है, वह आस्रव कहलाता है, उसी प्रकार योग, मिथ्यात्व, अविरति, प्रमाद, कषाय योग रूपी नाली में आत्मा में जो कर्म आते हैं, उन्हें भी आस्रव कहते हैं ॥१॥
समवाभांगसूत्रमा छुटे-मासपवार पाय छ-यथा-मिथ्यात्प, मविति પ્રમાદ, કષાય અને યોગ ભગવતી સૂત્રના સાળમાં શતકના ઉદ્દેશક પ્રથમ સૂત્ર પ૬૪માં કહ્યું છે-“યોગ ત્રણ પ્રકારનાં કહેવામાં આવ્યા છે, મનેયાગ, વચનયોગ અને કાયાગ સૂત્રમાં ગ્રહણ કરવામાં આવેલ-આદિ શબ્દથી મિથાવ વિરતિ, અવિરતિ, પ્રમાદ, કષાય યોગનું ગ્રહણ થાય છે. આનાથી ફલિત એ થયું કે મનેયેગ, વચનયોગ કાયયોગ, મિથ્યાત્વ વિરતિ, અવિરતિ પ્રમાદ, કષાય અને યોગ આ બધાં આસ્રવ છે જેમ તળાવમાં પાણીના આવવાનું જે દ્વાર છિદ્ર વગેરે છે તે આસ્રવ કહેવાય છે, તે જ રીતે યંગ મિથ્યાત્વ, અવિરતિ પ્રમાદ, કષાયયોગ રૂપી ગરનાળાથી આત્મામાં જે કમ આવે છે તેમને પણ આસવ કહેવામાં આવે છે. જેના
श्री तत्वार्थ सूत्र : २
