________________
दीपिका नियुक्ति टोका अ. सू. १० भावतोऽहत्येकादशपरीषहाः २२१ मात्रस्यैव प्रदर्शने तात्पर्य वर्तते, नतु तथाविधपरीषहसह सर्वार्थसिद्ध देवस्याधः सप्तमपृथिवीगमनसामर्थ्यवर्णनवत्, इतिभावः। उक्तश्च व्याख्याप्रज्ञप्तौ भगवती सूत्रे ८-शतके ८-उद्देशके ३४३ सूत्रे-'एकविह बंधगस्त णं भंते ! वीयराग छ उमत्थस्स कतिपरीसहा पण्णत्ता ? गोयमा! चोइस परीसहा पगत्ता-' इति एकविधवन्धकस्य खलु भदन्त ! कोनराग छद्मस्थस्य कति परीपहाप्रज्ञता ? गौतम ! चतुर्दश परीषहाः प्रासाः इति ॥९॥
मूलम्-अरिहंते एगारस परीसहा ॥१०॥ छाया-'अर्हति-एकादश परीपहा:-॥१०
तत्वार्थदीपिका- पूर्वसूत्रे सूक्ष्मसम्परायस्य शमकस्य-क्षपकस्य वा संयत लोभ का ही उदय रहता है, अतएव यह परीषदों को उत्पन्न करने में समय नहीं होता। इस कारण सूक्ष्मसम्पराय जीव भी छद्मस्थवीतराग के ही समान है।
तथ्य तो यह है की सूक्ष्मसम्पराय और छदमस्थवीतराग मुनि में जो चौदह परीषदों का सद्भाव कहा गया है, वह योग्यता मात्र की अपेक्षा से ही समझना चाहिए, जैसे सर्वार्थसिद्ध विमान के देव में नीचे सातवीं पृथ्वी तक गमन करने की योग्यता का वर्णन किया जाता है । व्याख्या प्रज्ञप्तिमूत्र के आठवें शतक के आठ उद्देशक में कहा है-'एक प्रकार की कर्म-प्रकृति का अर्थात सिर्फ वेदनीय कर्म का बन्ध करने वाले में, भगवन् ! कितने परीषह होते हैं ?
उत्तर-हे गौतम ! चौदह परीषह कहे गए हैं ॥९॥ 'अरिहते एगारसपरीसहा। सूत्रार्थ - अन्त में ग्यारह परीषह होते हैं ॥१०॥
સત્ય તો એ છે કે સૂમસમ્પરાય અને છદ્મસ્થ વીતરાગ મુનિમાં જે ચૌદ પરીષડને સદૂભાવ કહેવામાં આવ્યું છે, તે ચોગ્યતા માત્રની અપેક્ષાએ જ સમજવું જોઈએ, જેવી રીતે સર્વાથ સિદ્ધ વિમાનના દેવમાં નીચે સાતમી પૃથ્વી સુધી ગમન કરવાની યોગ્યતાનું વર્ણન કરવામાં આવે છે. વ્યાખ્યાપ્રજ્ઞતિસૂત્રના આઠમાં શતકના આઠમાં ઉદ્દેશકમાં કહ્યું છે–એક પ્રકારની કર્મ પ્રકૃતિનું અર્થાત માત્ર વેદનીય કર્મનું જન્ધ કરનારામાં, ભગવદ્ કેટલા પરીષહ હોય છે ? ઉત્તર-હે ગૌતમ ! ચૌદ પરીષહ કહેવામાં આવ્યા છે મહા
'अरिहंते एगारसपरीसहा त्याल સવાથ—અહંતમાં અગીયાર પરીષહ હેાય છે. ૧
श्री तत्वार्थ सूत्र : २