________________
विशिनी टीका अ० १४ नन्ददत्त-नन्दप्रियादिषड्जीवचरितम् ८३९ आत्मा, तथापि प्रव्रज्याया नास्ति प्रयोजनम् , अमूर्त्तत्वादेव तद्वन्धस्यासंभवात् इति निराकर्तुमाह 'अज्झत्त हेऊ ' इत्यादि अस्य आत्मनः अध्यात्महेतुः--आत्मनि इति-अध्यात्मम् अनादिकाल-सहचरिता आत्मस्था मिथ्यात्वादयः तएव हेतुः कारणं यस्मिन् स तथा, मिथ्यात्वादि हेतुकः इत्यर्थः, बन्धः कर्मभिः संश्लेषः, नियतः-निश्चितः-अनादिकालादविच्छिन्नतया पूर्वपूर्वभवानुगतः । अन्यथा जगद्वैचित्र्यस्यैवानुपपत्तिः । अयमाशयः-अमूर्तस्यापि व्योम्नो मूर्घटादिभिः सह संश्लेषो भवति, एवमेव अमूर्तस्यात्मनोऽपि मूः कर्मभिः सह संश्लेषो भवति, इति नास्ति कश्चिद् विरोधः । उक्तंचतता पाई जाती है। इस कथनसे यह बात निराकृत हो जाती है जो आत्मा को एकान्ततः विनाश एवं अनवस्थान धर्मवाला मानते हैं । यदि कोई यहां पर ऐसी आशंका करे कि जब आत्मा नित्य पदार्थ है, तो फिर प्रव्रज्या ग्रहण करना व्यर्थ है। कारण कि प्रव्रज्या ग्रहणसे उसमें कुछ भी असर नहीं हो सकता है, सो ऐसा कहना ठीक नहीं है, यह बात "अज्ज्ञत्थ हेऊ नियओऽस्सबंधो" इस पद द्वारा प्रदर्शित की गई है। इससे इस बातकी पुष्टि होती है कि आत्माके साथ अनादिकालसे ही मिथ्यात्व आदि बंधके कारणोंका संश्लेष हो रहा है । इसी बंधकी वजहसे जगतंमें नाना प्रकारकी विचित्रता दृष्टिगत हो रही है। तात्पर्य कहनेका यह है कि जिस प्रकार अमूर्त आकाशको मूर्त घट पटादिकोंके साथ संश्लेष है उसी प्रकार अमूर्त आत्मा का भी मूर्त कर्मों के साथ संश्लेष संबन्ध हो रहा है। कहा भी हैહોવાથી અમૂર્તતા જોઈ શકાય છે. આ કથનથી એ વાત નિરાકૃત થઈ જાય છે કે, આત્માને એકાન્તતઃ વિનાશ અને અનવસ્થાન ધર્મવાળા માને છે. અહીં કઈ કદાચ એવી શંકા કરે છે, જે આત્મા નિત્ય પદાર્થ છે તે પછી પ્રવજ્યા ધારણ કરવી વ્યર્થ છે. કેમકે, પ્રત્રજ્યા ગ્રહણ કરવાથી તેમાં કેઈ પણ અસર पडांची शती नथी तो मेम ४३ से ५४ ५२।१२ नथी. २. पात "अज्झत्थ हेउ नियओऽस्स बंधो" से ५६ २॥ प्रहशित ४२वामा मावेस छ. साथी पातने પુષ્ટિ મળે છે કે, આત્માની સાથે અનાદિ કાળથી જ મિથ્યાત્વ આદિ બંધના કારણેને સંલેષ થઈ રહેલ છે. આ બંધનાં કારણથી જ જગતમાં નાના પ્રકારની વિચિત્રતા દષ્ટિગત થઈ રહેલ છે. તાત્પર્ય કહેવાનું એ છે કે, જે રીતે અમર્ત આકાશને મૂર્ત ઘટ પટાદિકની સાથે સંશ્લેષ છે એજ રીતે અમૂર્ત આત્માનો પણ મૂર્ત કર્મોની સાથે સંલેષ થઈ રહેલ છે કહ્યું પણ છે–
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર : ૨
