________________
-
७७८
उत्तराध्ययनसूत्रे कर्मविपाकजनितं क्लेशं स्वयम् आत्मनैव प्रत्यनुभवति । यतः कर्मकर्तारमेव अनुयाति अनुगच्छति ॥२३॥
इस्थमशरणभावनामुक्त्वा सम्प्रत्येकत्वभावनामाह
चिंच्चा दुपयं च चउप्पयं च, खेत्तं गेहं धर्ण-धन्नं च सवं । सकम्म विइओ अवेसो पयाइ, परं भवं सुंदर पौवगंवा ॥२४॥ छाया-त्यक्त्वा द्विपदं च चतुष्पदं च, क्षेत्रं गेहं धनधान्यं च सर्वम् ।
स्वकर्म द्वितीयोऽवशः प्रयाति, परं भवं सुन्दरं पापकं वा ॥ २४ ॥ टीका-'चिच्चा' इत्यादि
द्विपदं भार्यादिकं च चतुष्पदं हस्त्यश्वादिकं, च क्षेत्रम् = इक्षु क्षेत्रादिकं, क्यों कि (कम्म-कर्म) कर्म (क रमेवं अणुजाइ-कर्तारमेवानुगच्छति) कर्ता के साथ ही जाता है, ऐसा नियम है।
भावार्थ-जीवके शुभाशुभ भावों द्वारा उपार्जित कर्म जबतक जीव संसार में रहता है तबतक वही उनके फलका भोक्ता होता है। उसे भोगने वाला उस जीवके अतिरिक्त न बंधुजन होते हैं ! न माता होती है और न पिता होता है, यह एक अटल सिद्धान्त है । कर्मसंसारी जीवों के साथ २ ही जाता है । वह जैसा किया जाता है वैसा ही उदयकाल में उसका फल भोगना पड़ता है । इस प्रकार के मुनिराजका यह उपदेश अशरण भावनाका सूचक है। कहा भी है
"शुभ अशुभ करमफल जेते, भोगे जिय एकहि तेते।
सुत दारा होय न सीरी सब स्वारथके हैं वे भीरी ॥" ॥२३॥ शन लव छ भ , कम्म-कर्म भ करिमेवं अणुजाइ-कतारमेवानुगच्छति કર્તાની સાથે જ જાય છે. એ નિયમ છે.
ભાવાર્થ-જીવના શુભાશુભ ભાવે દ્વારા ઉપાર્જીત કર્મ જ્યાં સુધી જીવ સંસારમાં રહે છે ત્યાં સુધી તે તેને ભેગવનાર બને છે. તેને ભોગવવામાં તેના બંધુજન વગેરે કઈ સહાયક બની શકતા નથી. ન માતા હોય છે, ન પિતા હોય છે, આ એક અટલ સિદ્ધાંત છે. કમ સંસારી જીની સાથે જ જાય છે. તે જેવું કામ કરે છે તેવુંજ તેણે કર્મના ઉદય કાળમાં ભોગવવું પડે છે. આ પ્રમાણે મુનિરાજને આ ઉપદેશ અશરણ ભાવનાનું સૂચક છે. કહ્યું પણ છે
"शुभ अशुभ करम फल जे ते, भोगे जीय एक हि ते ते ।
सुत दारा होय न सीरी, सब स्वारथ के हैं वे भीरी ॥२३॥"
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર : ૨
