________________
प्रियदर्शिनी टीका अ. ९ नमिचरिते नमिइन्द्रयोः संवादः
४२९ 'यत् सावा, न तत् प्राणिप्रीतिकर यथा हिंसादिकम् ' इत्युदाहरणम् । सावद्याश्च यज्ञाः इत्युपनयः । तस्मान्न प्राणिप्रीतिकराः इति निगमनम् । इत्येवमनुमानेन यज्ञेषु प्राणिप्रीतिकरत्वं नास्तीति निश्चीयते । तथा च पक्षे हेत्वभावनिश्चयाद् भवदुक्तो हेतुरसिद्धः । कारणं तु प्राणिप्रीतिकरत्वाभावेन विना सावद्यत्वमनुपपन्नमिति २।
एवं नमिराजर्षिणा मूचिताभ्यां हेतुकारणाभ्यां नोदितः-हेतुकारणप्रदर्शनपूर्वकं कथितः देवेन्द्रः शक्रः, ततः तदनन्तरं नर्मि राजर्षिम् , इदम् अपरं वक्ष्यमाणं वचनम् , अब्रवीत्-उक्तवान् ॥४१॥
अथ जिनप्रव्रज्यां प्रति दृढतां परीक्षितुं शक्रः पुनराह
घोरासमं चइत्ता णं, अन्नं पत्थेसि आसमं।
इहेव पोसहरओ, भवाहि मणुयाहि वा ! ॥४२॥ यह प्रतिज्ञा वचन है, " सावद्यत्वात्" यह हेतुवचन है, ये यज्ञ प्राणियो को प्रीतिकर नहीं होते हैं क्यों कि ये सावध कर्म हैं । जो २ सावध होते हैं वे, प्राणियोंको प्रीतिकर नहीं होते हैं-जैसे हिंसादिक कर्म, यह उदाहरण है, ये यज्ञ इसी प्रकार के सावध कर्म है, यह उपनयवचन है, इस लिये प्राणिप्रीतिकर नहीं हो सकते हैं, यह निगमन वचन है, इस अनुमान से यज्ञों में प्राणियों के प्रति प्रीतिकरता सिद्ध नहीं होती है। इसलिये पक्ष में हेतु के अभाव के निश्चय से आपका हेतु असिद्ध हो जाता है । यदि यज्ञ प्राणियों के प्रीतिकर हों तो यज्ञों में सावद्यत्व असंभव है-अर्थात् साध्य के सद्भाव में ही वहां हेतु बनता है-साध्य के साथ यहां हेतुकी अन्यथानुपपत्ति निश्चित है, यही यहां कारण है। इस प्रकार नमिराजऋषिने इन्द्र के कथन को इन दो हेतु और कारणद्वारा असिद्ध प्रदर्शित किया-तब इन्द्रने पुनः नमिराजऋषिसे इस प्रकार कहा ॥४१॥ " सावद्यत्वात् " मे उतुपयन छ. २॥ यज्ञ प्राणिमाने श्रीति:२ खाता नया भो, એ સાવદ્ય કમ છે. જે જે સાવદ્ય હોય છે. તે તે પ્રાણિઓને પ્રીતિકર હતાં નથી. જેમ-હિંસાદિક કર્મ, ઉદાહરણ, એ યજ્ઞ આ પ્રકારનાં સાવધ કમ છે. આ ઉપનય વચન છે, આ માટે પ્રાણિઓને પ્રીતિકર હોતાં નથી, આ નિગમન, વાકય છે. આ અનુમાનથી યજ્ઞોમાં પ્રાણિઓની પ્રીતિ કરતા સિદ્ધ થતી નથી. આ કારણે પક્ષમાં હતના અભાવના નિશ્ચયથી આપને હેતુ અસિદ્ધ બની જાય છે. જે યજ્ઞ પ્રાણિઓને પ્રીતિકર હોય તો યજ્ઞમાં સાવઘત્વ અસંભવ છે, અર્થાતુ-સાધ્યના સદૂભાવમાં જ ત્યાં હેતુ બને છે સાથ્યની સાથે અહીં અન્યથાનુપપત્તિ નિશ્ચિત છે અહીં આજ કારણ છે. આ પ્રકારે નમિરાજષિએ ઈન્દ્રના કથનને આ બે હેતુ અને કારણ દ્વારા અસિદ્ધ કહી બતાવ્યું ત્યારે ઈન્ડે ફરીથી નમિરાજર્ષિને આ પ્રકારે કહ્યું ૪૧
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર : ૨
