________________
अध्ययन ५ उ. २ गा० २१-२२ सचित्ताहार पाननिषेधः
४११
तण्डुलसम्बन्धि पिष्टं
,
टीका - - ' aa' इत्यादि । तथैव = तेनैव प्रकारेण ताण्डुलं = चूर्णम् उपलक्षणमेतद्गोधूमादेरपि वा = अथवा तप्तनिर्वृतं = पूर्वं तप्तं पश्चान्निरृतं = शीतलं यत्तत्तथोक्तम्, उष्णोदकं यदा शैत्यापन्नं ततः कालादारभ्य ग्रीष्मे यामपश्चकादूर्ध्व शीतकाले यामचतुष्टयात्परं, वर्षाकाले च प्रहरत्रयानन्तरं सचित्तं जायते । अत्रेयं सहगाथा
-
" जम्मि समयम्मि उहो, दगं च सीयं भवे तओ पच्छा । पंच-च-तिय- जामा, गिम्हे हेमंत पाऊसे ॥ १ ॥ " इति ॥ छाया - " यस्मिन् समये उष्णोदकं च शीतं भवेत्ततः पश्चात् । पञ्चचतुस्त्रिकयामाः, ग्रीष्मे हेमन्त - प्रावृषोः ॥ १ ॥
विकटं = समयपरिभाषया सलिलं, तिलपिष्टं = तिलकुट्ट प्रसिद्धं, पूतिपिण्याकं = सर्षपकल्कम् आमकं = सचित्तं परिवर्जयेत् ॥ २२ ॥
:
२
५
३
8
मूलम् - कविट्ट माउलिंगं च मूलगं मूलगत्तियं ।
८
६
७
९
१०
आमं असत्थपरिणयं, मणसावि न पत्थए || २३ ॥
छाया - कपित्थं मातुलिङ्गं च, मूलकं मूलकर्तिकाम् ।
आमम् अशस्त्रपरिणतं, मनसाऽपि न प्रार्थयेत् ॥ २३ ॥
सान्वयार्थ :- कविहं = कैथ- कविठ माउलिंगं = बिजौरा मूलगं = मूला च = और मूलगत्तियं = मूलेके कन्दका टुकड़ा आमं= कच्चा असत्यपरिणयं = स्वकाय परकाय आदि शस्त्रसे परिणत न हुआ हो तो उसे मणसावि = मनसे भी न पत्थर = न चाहे ॥ २३ ॥
'तहेव' इत्यादि । इसी प्रकार तत्कालका पीसा हुआ चाँवल गेहुँ आदिका आटा तथा पहले अचित्त होने पर भी कालकी मर्यादा व्यतीत होने पर पुनः सचित्त हुआ जल, तुरतका बना हुआ तिलकुट, तत्काल की सरसों आदिकी खली इन मचित्त वस्तुओंको ग्रहण न करे । गर्म पानीके अचित्त रहनेकी मर्यादा - ठंडा होजाने पर ग्रीष्म ऋतुमें पांच पहर, शीतकालमें चार पहर और वर्षाकालमें तिन पहरकी होती है उसके बाद वह (जल) सचित्त होजाता है । इस विषय में एक संग्रह गाथा है जो संस्कृत टीका में लिखी गई है || २२||
'कविट्ठे' इत्नादि । कैथ (कविठ) बिजौरा नीबू मूला और मूलेके खण्ड यदि अचित्त-शस्त्र -
तहेव० छत्याहि मे प्रमाणे ताणन हमे थोमा घर माहिनो आटो तथा પહેલાં અચિત્ત હાવા છતાં પણ કાળની મર્યાદા વ્યતીત થતાં પુનઃ સચિત્ત થએલું જળ, તુરતના બનાવેલા તલકુટ, તૂરતની સરસવ આદિના ખાળ એ સચિત્ત વસ્તુને પણ ગ્રહણ ન કરે. ગરમ પાણી અચિત્ત રહેવાની મર્યાદા ઠંડુ થઈ ગયા પછી ગ્રીષ્મ ઋતુમાં પાંચ પહાર, શીયાળામાં ચાર પહેાર અને વર્ષાઋતુમાં ત્રણ પહારની હેાય છે, ત્યારબાદ એ જળ સચિત્ત બની જાય છે. એ વિષયમાં એક સંગ્રહગાથા છે તે સ'સ્કૃત ટીકામાં લખી છે. (૨૨)
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર ઃ ૧
