________________
२
श्रीदशवेकालिकसूत्रे
जीवों की रक्षा करने रूप उक्किट्ठे - उत्कृष्ट - सबसे श्रेष्ठ
सया - सदा - हमेशां धम्मे नमसंति = नमस्कार करते
सान्वयार्थः- अहिंसा=प्राणव्यपरोपणका त्याग करने तथा अहिंसा संजमो - संयम और तवो - तप (यह ) धम्मो = धर्म मंगलं=मङ्गल है– कल्याणकारी है । जस्स - जिसका मणो मन = धर्म में ( लगा रहता है) तं= उसको देवावि = देवता भी हैं, अर्थात् निरन्तर धर्ममें लीन प्राणी देवोंद्वारा भी पूज्य हो जाते हैं ॥१॥ टीका – 'धम्मो मंगल' - मित्यादि । धर्मः = धरति = प्राणीनो दुर्गतौ पतनाद् रक्षति शुभे स्थाने च स्थापयति यः स तथोक्तः । उक्तश्च
" दुर्गतिप्रसृतान् जन्तून्, यस्माद्धारयते पुनः ।
धत्ते चैतान् शुभे स्थाने, तस्माद्धर्म्म इति स्मृतः ॥ १ ॥” इति ।
उत्कृष्टम् – उत्तमं, मङ्गलं - मङ्गलस्वरूपम्, कस्तादृशो धर्मः ? इत्यत आह - अहिंसा संयमस्तप इति । तत्राऽहिंसा नाम हिंसावर्जनं प्राणिप्राणरक्षणं तदिच्छा चेति । न हिंसा - अहिंसेति विग्रहे अहिंसाया अभावरूपत्वेनाऽवस्तुतया किमपि कार्य प्रति कारण
हिन्दी-भाषानुवाद.
धम्मो मंगल मित्यादि । जो नरक आदिमें गीरते हुए प्राणियों को बचाने और स्वर्गमोक्ष आदि शुभस्थानों में पहुंचावे उसे धर्म कहते हैं ।
कहा भी है- "दुर्गतिमें पड़ते हुए जीवों की रक्षा करता है और फिर उन्हें शुभगति में पहुंचाता है, इसीसे वह धर्म कहलाता है " ॥ अर्थात् जो दुःखों से छुडाकर प्राणियों को अनन्त सुखकी प्राप्ति कराता है वही धर्म है ।
धर्म उत्कृष्ट मङ्गल है | अहिंसा, संयम और तप, ये तीनों उसके लक्षण हैं । अहिंसा -- हिंसाका त्याग करना अर्थात् प्राणियों के प्राणों की रक्षा करना और उनके प्राणों के रक्षण की इच्छा रखना अहिंसा है। हिंसा के अभाव को अहिंसा कहा जाय
शुभराती भाषानुवा६.
'धम्मो मंगल' इत्यादि ने नए महि दुर्गतिमां पडता आलीयोने मन्यावे अने સ્વગ માક્ષ આદિ શુભ સ્થાનામાં પહેાંચાડે તેને ધર્મ કહે છે.
કહ્યું પણ છે કે- ‘દુર્ગતિમાં પડતા જીવેાની રક્ષા કરે છે અને પછી તેમને શુભ ગતિમાં પહોંચાડે છે, તેથી તે ધમ કહેવાય છે. ’ અર્થાત્ દુ:ખાથી છેડાવીને પ્રાણીઓને અનંત સુખની પ્રાપ્તિ જે કરાવે છે, તે ધર્મ છે.
ધર્મ ઉત્કૃષ્ટ મોંગલ છે, અહિ ંસા, સયમ અને તપ, એ ત્રણ તેનાં લક્ષણા છે. અહિ'સા–હિ'સાને ત્યાગ કરવા અર્થાત્ પ્રાણીઓના પ્રાણની રક્ષા કરવી અને તેમના પ્રાણેાની રક્ષા કરવાની ઇચ્છા રાખવી એ અહિંસા છે, હિં'સાના અભાવને અહિંસા કહેવામાં
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર : ૧
