________________
अध्ययन ४ सू, ८ (१)प्राणातिपातविरमणस्वरूपम्
(१) प्राणातिपात-विरमणवतम् । टीका- भदन्त ! हे भगवन्!प्रथमे आद्य महाव्रते-महत्-विशालं व्रतं शास्त्रीयमर्यादानुसरणम् , महच्च तद् व्रतं च महाव्रतम् , महत्त्वं चास्य श्रावकाणुव्रतापेक्षया, द्रव्यक्षेत्र-काल-भावतः सर्वव्यापकत्वेन, महद्भिस्तीर्थकरगणधरादिभिराचरितत्वेन' महापुरुषाचर्यमाणत्वेन चास्ति, तस्मिन् , प्राणातिपातात् प्राणः स्पर्शनेन्द्रियादयः सन्त्येषामिति प्राणा:-एकेन्द्रियादयो जीवाः (अर्श आदित्वादच्) तेषामतिपातो-वियोजनं हिंसनमित्यर्थः, तस्माद् विरमण निवर्तनम् 'अस्ती 'ति शेषः, अतोऽहं भदन्त ! हे भगवन् ! सर्व-स्थूलसूक्ष्मादियावद्धदविशिष्टं कृतकारिताऽनुमोदितस्वरूपं वा प्राणातिपातं प्रत्याख्यामि-प्रति-पातिकूल्येन आख्यामिकथयामि सर्वथा परित्यजामोति भावः, तदेव विशेषयति-"से० ' इति, से=अथ अनन्तरम् अद्यारभ्य सूक्ष्म-सूक्ष्मनामकर्मप्रकृत्युदयसंपन्नम् । यद्यप्यस्य कायिकी हिंसा न भवति तथाऽपि तद्ग्रहणं 'न केवलं कायिक्येव हिंसा किन्तु वाङ्मनसयोदुष्प्रणिधानेनापि हिंसा संभवत्येवेति ज्ञापनार्थम् । यद्वा सूक्ष्म लघुकायिक
इसलिये पहले-पहल प्राणातिपात-विरमण महाव्रतका कथन करते हैं- “पढमे भंते० " इत्यादि ।
(१) प्राणातिपातविरमण । ये श्रावकके व्रतोंकी अपेक्षा विशाल होनेसे महाव्रत कहलाते हैं (१), अथवा सर्व-द्रव्य-क्षेत्रकाल-भावकी अपेक्षा प्राणातिपात आदिका सर्वथा त्याग होता है इस कारण महाव्रत कहलाते हैं (२) या तीर्थंकर गणधर आदि महापुरुषोंने इनको अंगीकार किया है और वर्तमानमें भी महापुरुष इनको अंगीकार करते हैं इससे ये महाव्रत कहलाते हैं (३)।
हे भगवन् ! प्रथम महाव्रतमें प्राणातिपातसे विरमण होता है इसलिए हे भगवन् ! मैं कृत कारित-अनुमोदनासे सूक्ष्म-स्थूल सब प्रकारके प्राणातिपातका परित्याग करता हूं । अर्थात् सूक्ष्म
तथा ४शन सीधी ५i प्रातिपात-वि२भए मानतनुं ४थन ४२ छे-पढ़मे भते त्यादि.
(१) प्रातिपातविरमण એ શ્રાવકનાં વતની અપેક્ષાએ વિશાળ હેવાને લીધે મહાવત કહેવાય છે. (૧) અથવા સર્વ દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવની અપેક્ષાએ પ્રાણાતિપાત આદિને સર્વથા ત્યાગ થાય છે એ કારણે તે મહાવ્રત કહેવાય છે. (૨). અથવા તીથર્ષકર ગણધર આદિ મહાપુરૂષો એને અંગી१२ ४२ छ तेथी से महाव्रत ४वाय छे. (3).
હે ભગવન ! પ્રથમ મહાવ્રતમાં પ્રાણાતિપાતથી વિરમણ હોય છે, તેથી, હે ભગવન! હું કૃત-કારિત-અનુ મેદનાથી સૂક્ષ્મ સ્થલ સર્વ પ્રકારના પ્રાણાતિપાતને પરિત્યાગ કરું છું, અર્થાત સૂફમ-નામકર્મની પ્રકૃતિથી ઉત્પન્ન સૂરમ અથવા સૂકમ કાયવાળા કુંથવા આદિ
१ देशीशब्दोऽयम् ।
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્રઃ ૧
