________________
३२२
ज्ञाताधर्म कथाङ्गसूत्रे
यथा भगवती सूत्रे - - ( श० २५ ३०७ )
" धम्मे झाणे चउविहे पण्णत्ते, तं जहा - आणाविचए " अवायविचए, विवागविचए, संठाणविचए ॥
छाया - धर्मध्यानं चतुर्विधं प्रज्ञप्तम् । तद् यथा - आज्ञाविचयः, अपायविचयः, विपाकविचयः, संस्थान विचयः ।
अत्र प्रसङ्गवशाद् आज्ञाविचय एव व्याख्यायते -
आज्ञाविचयश्च - आज्ञायाः पर्यालोचनं, आज्ञा सर्वज्ञमणीत आगम, तामाज्ञामित्थं विचिनुयात् पर्यालोचयेत् - पूर्वापरविशुद्धमतिनिपुणामशेषजीवका यहिता हैं उन में सर्व प्रथम आज्ञाविचय को जो कहा है उसका कारण यही है कि शेष तीन पायों (भेदों) में प्रधान है। भगवती सूत्र श. २५७ में देखो यह वर्णन इस प्रकार से हुआ है-धम्मे झाणे चव्विहे पण्ण ते तं जहा आणाविवर, अवायविश्वए, विवागविचए, संठाणविचए ॥
9
अर्थ - धर्मध्यान ४ प्रकार का है (१) अज्ञाविचय (२) अपायविवय (३) विपाकविचय (४) संस्थानविचय |
प्रसंगवश यहां आज्ञाविषय पर विवेचन किया जाता है- तीर्थकर प्रभु की आज्ञा का विचय-पर्यालोचन - विचार करना सो आज्ञाविचय है सर्वज्ञ कथित आगम का नाम आज्ञा है । उस आगमरूप आज्ञा का इस प्रकार से विचार करना चाहिये यह प्रभु प्रतिपादित आगम पूर्वापर विरोध रहित होने से विशुद्ध है, प्रत्येक सूक्ष्म अन्तरित और दूरार्थ के प्रतिपादन करने में अतिनिपुण है, प्रत्येक जीवों का यह हितकारी તેઓમાં જો સૌ પ્રથમ આજ્ઞા વિચયના જે ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યેા છે તેનું કારણ એ જ છે કે ખાકી રહેલા ત્રણ ઉપભેદોમાં તે મુખ્ય છે. ભગવતી સૂત્ર શ. ૨૫ ઉ. ૭ માં એના માટે જોવું જોઇએ. ત્યાં આનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું छे-धम्मे झाणे चउबिहे पण्णत्ते, त जहा - आणाविचर, अवाय बिचए, विवाग विचए, सठाणविचए ॥
अर्थ — धर्मध्यानना यार प्रहार छे. (१) भाज्ञा-विशय, (२) अपाय वियय, (3) विचाउ वियय, (४) संस्थान पियय.
પ્રસ’ગવશ અહીં આજ્ઞાવિચય વિષે વર્ણન કરવામાં આવે છે. તી કર પ્રભુની આજ્ઞાને વિચય-પૉંલેચન–વિચાર કરવા તે આજ્ઞાચિય છે. સ જ્ઞકથિત આગમનું નામ આજ્ઞા છે. તે આગમરૂપ આજ્ઞાને આ રીતે વિચાર કરવા જોઈએ કે આ પ્રભુ પ્રતિપાદિત આગામ પૂર્વાપર વિરાધ રહિત હાવા બદલ વિશુદ્ધ છે, દરેક સૂક્ષ્મ અંતરિત અને દ્રાના પ્રતિપાદન કરવામાં
શ્રી જ્ઞાતાધર્મ કથાંગ સૂત્ર ઃ ૦૩
