________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श०३५ उ.४ सू०१ चरमसमय क.कृतयुग्मैकेन्द्रियाः ५५५
चरमसमयकडजुम्मकडजुम्म एगिदियाणं भंते ! कोहितो उपवज्जंति' चरमसमय कृतयुग्म कृतयुग्मैकेन्द्रियाः खलु भदन्त ! कुत उत्पद्यन्ते कि नैरयिकेभ्य स्तिर्यग्भ्यो मनुष्येभ्यो देवेभ्यो वोत्पद्यन्ने इत्यादि। अत्र चरमसमयशब्देन एकेन्द्रियाणां मरणसमयो विवक्षितः, स च परभवायुषः प्रथमसमये एवं, तत्र च वर्तमानाः चरमसमयाः, संख्यया च कृतयुग्मकृतयुग्मराशिपमाणा ये एकेन्द्रिया स्ते चरमसमय कृतयुग्म कृतयुग्मैकेन्द्रिया इति । भगवानाह-एवं' इत्यादि । 'एवं जहेव पढमसमय उद्देसओ' एवं यथैव प्रथमसमयाद्देशकः द्वितीयोदेशकः एतस्यैव
चौथे उद्देशे का प्रारंभ 'चरमसमय कडजुम्म कड़जुम्म एगिदियाणं भंते' इत्यादि
टीकार्थ--हे भदन्त चरमसमय में वर्तमान ऐसे कृतयुग्मकृतयुग्म राशिप्रमित एकेन्द्रियजीव किस स्थान विशेष से आकरके उत्पन्न होते हैं ? क्या वे नैरयिकों में से आकरके उत्पन्न होते हैं ? अथवा तिर्यग्योनिकों में से आकरके उत्पन्न होते हैं ? अथवा मनुष्यों में से आकरके उत्पन्न होते हैं ? अथवा देवों में से आकरके उत्पन्न होते हैं ? यहां चरम शब्द से एकेन्द्रियों का मरण समय विवक्षित हुआ है। और यह उनकी परभवकी आयुका प्रथमसमय रूप है। इसमें वर्तमान एकेन्द्रिय चरमसमय शब्द से कहे गये हैं। अतः चरमसमय में वर्तमान और संख्या में कृतयुग्म राशिप्रमाण एकेन्द्रिय जीव कहां से आकर के उत्पन्न होते हैं ? ऐसे इस गौतम के प्रश्न का उत्तर देते हुए प्रभुश्री कहते हैं-'एवं जहेव पढमसमय उद्देसओ' 'हे गौतम! इस सम्बन्ध में जसा प्रथम समयके
याथा उद्देशान। प्रारमटी -'चरमसमयकडजुम्मकडजुम्म एगि दियाण' भंते !' त्यात सापन ચરમ સમયમાં રહેલા એવા કૃતયુગ્ય કૃતયુગ્મ રાશિવાળા એકેન્દ્રિ છ કયા સ્થાન વિશેષથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે? શું તેઓ નરયિકમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? અથવા તિયામાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે કે મનુ માંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? કે દેવોમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે? અહિયાં ચરમ શબ્દથી એકેન્દ્રિયેનો મરણ સમય વિવક્ષિત થયેલ છે. અને આ તેઓના પરભવના આયુષ્યના પ્રથમ સમય રૂપ છે. તેમાં રહેનારા એકેન્દ્રિય ચરમ સમય શબ્દથી કહેલ છે. તેથી ચરમ સમયમાં રહેલા અને સંખ્યામાં કૃતયુગ્ય કૃતયુગ્મ રાશિપ્રમાણુ એકેન્દ્રિય જી કયાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે? આ પ્રશ્નનો ઉત્તર આપતાં પ્રભુશ્રી ગૌતમસ્વામીને કહે છે. 2-'एवं जहेर पढम समय उदेसओ' गौतम! मा यम यम समय
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૭
