________________
% ER
RRRRRE
प्रमेयचन्द्रिका टीका श०३५ उ.१ १०१ राशिक्रमेणैकेन्द्रिजीवनिरूपणम् ५०१ पेक्षया तत्समयापेक्षया च द्विधा कृतयुग्मत्वात् । एवमन्यत्रापि शब्दाथों योजनीयः स च किल जघन्यतः षोडश संख्यात्मकः एषां हि चतुष्क पहारत चतुरप्रत्वात् समयानां च चतुःसंख्यत्वादिति १ 'कड जुम्मते ओगे २' कृतयुग्म योजः यो राशिः प्रविसमयं चतुष्कापहारेणापहियमाण विपर्यावसानो भवति तत्समयाश्च चतुःपर्यवसिता एव, असौ अपहियमाणापेक्षया योजः अपहारापेक्षया कृतयुग्म एवेति कृतयुग्म व्योज इति कथ्यते तत् संख्यका जघन्यतएकोनविंशतिः तत्र चतुष्कापहारे त्रयोऽवशिष्यन्ते तत्प्तमयाश्च अपहार से उनके अपहृत होने पर अन्त में चार बचे रहते हैं ऐसी जो राशि है वह कृतयुग्म कृतयुग्म राशि है। कारण कि अपहियमाण द्रव्य की अपेक्षा से और समय की अपेक्षासे दोनों रीति से उस राशि में कृतयुग्मता आती है। इसी प्रकार अन्यत्र भी शाब्द का अर्थ योजित कर लेना चाहिये । जैसे १६ संख्यात्मक कृतयुग्म कृतयुग्म राशि जघन्य रूप है । क्योंकि इस राशि को चार से अपहृत करने पर में अन्त में चार ही बचते हैं और अपहार समय चार ही है । जो राशि प्रतिसमय चार से अपहृत होकर अन्त में ३ बाकी बचाती है और उसके समय चार में ही पर्यसित (समाप्त) होते हैं ऐसी वह राशी अपहियमाण की अपेक्षा व्योजरूप और अपहार की अपेक्षा कृतयुग्म होती है । जघन्य से इस कृतयुग्म व्योज की संख्या १९ है। इस संख्या को चारसे अपहृत करने पर अन्त में तीन बचते हैं और इस के समय चार ही है । इस प्रकार से राशि भेद के सूत्र इस के વધે છે, એવી જે રાશી (સમૂહ) તે કૃતયુગ્ય કૃતયુગ્મ રાશી કહેવાય છે. કારણ કે બહાર કાઢનાર દ્રવ્યની અપેક્ષાથી અને સમયની અપેક્ષાથી એમ બને પ્રકારથી તે રાશિમાં કૃતયુગ્મ પણ આવી જાય છે. આ જ પ્રમાણે બીજે પણ શબ્દના અર્થની યેજના કરીને સમજી લેવું. જેમ કે-૧૬ સેળ સંખ્યાવાળી કુયુગ્મ કૃતયુગ્મરાશી જઘન્ય રૂપ છે. કેમ કે આ રાશીને ચારની સંખ્યાથી અપહાર કરતાં છેવટે ચાર જ બચે છે. અને અપહાર સમય પણ ચાર જ છે. જે રાશીમાંથી પ્રતિસમયે ચારને અપહાર કરતાં છેવટે ત્રણ બાકી રહે છે, અને તેના સમય ચારમાંજ સમાપ્ત થાય છે, એવી તે રાશી અપહરમાણ (બહાર કહાડવા)ની અપેક્ષાથી જ રૂપ અને અપહારની અપેક્ષાથી કૃતયુગ્મ રૂપ હોય છે. જઘન્યથી આ કૃતકુમ ની સંખ્યા ૧૯ ઓગણસની થાય છે. આ સંખ્યાને ચારથી અપહાર કરતાં છેવટે ત્રણ બચે
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૭
