________________
प्रमैयचन्द्रिका टी० श० ५ उ०९ सू०३ नैयिकादि - समयज्ञाननिरूपणम् ७०९ इति वा, अयं समयपदार्थः इत्येवंरूपेण, यावत्-आवलिका इति या, 'इयम् आवलिका' इत्येवं रूपेण अवसर्पिणी इति वा, 'इयमवसर्पिणी' इत्येवंरूपेण, उत्सपिणी इति चा, 'इयमुत्सर्पिणी' इत्येवंरूपेण मनुप्यक्षेत्रस्मितः मनुष्यैर्विज्ञायते, 'से तेणडेणं.' हे गौतम ! तत् तेनार्थेन मनुष्याणां समयादिज्ञानं भवति इत्याशयः! 'भवणवइ वाणमंतर-जोइस-वेमाणियाणं जहा णेरइयाणं' भवनपति वानव्यन्तरज्योतिष्क-वैमानिकानां तु यथा नैरयिकाणां न समयादिज्ञान तथा भवनपति वानव्यन्तरादीनामपि समयादिज्ञानं न भवति तेषां मनुष्यलोकातिरिक्तलोकस्थितत्वात् । यद्यपि कियन्तो भवनपति-बानव्यन्तर-ज्योतिषिकाश्च मनुष्यलोके सन्ति, तथापि तेऽल्पा एव, तदव्यवहारिणश्च प्रायः सन्ति, इतरे तु भवनपत्यादयस्तदपेक्षया बहवः सन्तीति भूयसा व्यपदेशमाश्रित्य भवनपति-चानव्यन्तरदीनां समयादि ज्ञानाभावः प्रतिपादित इत्याशयः ॥ मू० ३ ।। इ वा ) यावत् यह उत्सर्पिणी है-यहां यावत् पद से (यह आवलिका है, यह अवसर्पिणी है) इन पदों का संग्रह हुआ है। अतः (से तेणटेणं) मैंने ऐसा कहा है कि मनुष्यक्षेत्र वर्ती मनुष्य इन समयादिरूप पदार्थों को जानते हैं। (वाणमंतर-जोइस-वेमाणियाणं जहा नेरइयाणं ) वानव्यन्तर, ज्योतिषिक, और वैमानिक इनको भी नारकोंकी तरह समयादिक का ज्ञान नहीं होता है। क्यों कि ये सब मनुष्यलोक से अतिरिक्त लोक में रहते हैं। यद्यपि कितनेक भवनपति, वानव्यन्तर और ज्योतिषिक मनुष्य लोक में हैं तो भी वे अल्प ही हैं और प्रायः काल के अव्यवहारी हैं तथा और दूसरे जो भवनपति आदिक हैं वे इनकी अपेक्षा णोइ वा " यावत् " Galqeी छ.” मही यावत्' ५४थी माथी सधने 24वसायी ५यन्तना होना सब ४२शय छे. “से तेणठेणं " ગૌતમ! તે કારણે મેં એવું કહ્યું છે કે આ મનુષ્યમાં રહેલાં મનુષ્યોને समयाहि पहातुं ज्ञान डाय छे. (वाणमतर-जोइस-वेमाणियाणं जहा नेरइयाणं ) पान०यन्त२, न्योतिषि मने पैमानि वेवाने ५ नानी म સમયાદિ કોનું જ્ઞાન હોતું નથી, કારણ કે તેઓ મનુષ્યલોકની બહારનાં ક્ષેત્રોમાં રહે છે. જો કે કેટલાક ભવનપતિ, વાનચન્તર અને જ્યોતિષિક દેવે મનુષ્ય લેકમાં રહે છે, પણ તેમની સંખ્યા ઘણી છેડી છે અને તેમનામાં કાળનો વ્યવહાર થતો નથી, તથા બીજાં ભવનપતિ આદિ દેવોની સંખ્યા તેમનાં કરતાં ઘણુ જ વધારે છે. આ રીતે બહુતાની અપેક્ષાએ એવું કહેવામાં આવ્યું છે
श्री.भगवती सूत्र:४
