________________
% 3E
प्रमेयचन्द्रिका टी० ० ५ ० ८ ० १ पुगलस्वरूपनिरूपणम् १२३ देसेण चेव सपएसा असंखेज्जगुणा' क्षेत्रादेशेनैव सप्रदेशाः असंख्येयगुणाः, एकपदेशावगाढान् मुक्त्वा शेषप्रदेशावगाहकत्वात् ते पुनद्वर्थादिप्रदेशाव गाहनावन्ताः सर्वे पुद्गला गृह्यन्ते तस्मात् ते असंख्येयगुणाः अवगाहनस्थान बाहुल्यात् । 'दबादेसेणं सपएसा विसेसाहिया, कालादेसेणं सपएसा विसेसा. को जो सब से कम कहा गया है उसका कारण यह है कि पुद्गल में द्विगुणकालक आदि गुणों से लेकर असंख्यातगुणकालक आदि तक के गुणों की बहुलता रहती है-परन्तु एक गुण कालक आदि गुण बहुत कम रहते हैं, इसी कारण भाव की अपेक्षा अप्रदेश पुद्गल सब से कम कहे गये हैं । इनकी अपेक्षा जो काल को लेकर अप्रदेश पुद्गल असंख्यात गुण कहे गये हैं सो इसमें कारण परिणामों की बाहुल्यता है । द्रव्य और क्षेत्र की अपेक्षा अप्रदेशी पुद्गलों में असंख्यातगुणिता स्पष्ट है कारण कि द्रव्य में गुणों का बाहुल्य रहता है और क्षेत्रप्रदेश असंख्यात हैं। ___तथा-' खेत्तादेसेणं चेव सपएसा असंखेजगुणा' क्षेत्र की अपेक्षा सप्रदेश पुद्गल असंख्यात गुणित हैं " ऐमा जो कहा गया है सो उनका तात्पर्य यह है कि एक प्रदेश में अवगाही ऐसे जो क्षेत्र की अपेक्षा अप्र. देशी पुद्गल हैं उनको छोडकर आकाशके द्वधादिक प्रदेशोंमें अवगाही जो અપેક્ષાએ અપ્રદેશી પુલો સૌથી ઓછાં છે, એમ કહેવાનું કારણ એ છે કે પુદ્ગલમાં શ્યામતા આદિના બેથી લઈને અનંત પર્યન્તના અંશોની બહલતા રહે છે. પણ શ્યામતા આદિના એક અંશ (ગુણ) ની અપતા રહે છે. તે કારણે ભાવની અપેક્ષાએ અપ્રદેશી પુલો સૌથી ઓછાં કહ્યાં છે. તેમના કરતાં કાળની અપેક્ષાએ અપ્રદેશી પુલે અસંખ્યાતગણા છે, તેમાં પરિણામોની બાહુલ્યતા કારણભૂત છે. તે પુલો કરતાં પણ દ્રવ્ય અને ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ અપ્રદેશી પુદ્ર અસંખ્યાતગણુ છે, કારણ કે દ્રવ્યમાં ગુણોનું બાહુલ્ય હોય छ भने क्षेत्र प्रदेश राज्यात य छे. तथा (खेत्तादेसेण चे सपएसा अससेज्जगुणा) क्षेत्रनी अपेक्षा सपशी पुस मसभ्याता! छ, भानु જે કહેવામાં આવ્યું છે તેનું તાત્પર્ય નીચે પ્રમાણે છે-એક પ્રદેશની અવગાહનાવાળાં પુદ્રને ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ અપ્રદેશી કહ્યાં છે. એવા અપ્રદેશી મુદ્રલે સિવાયનાં બીજાં બધાં પુલે આકાશના બે, ત્રણ આદિ પ્રદેશોની અવગાહ. નાવાળા છે, તે સપ્રદેશી ગણાય છે. ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ આવા સંપ્રદેશી મુદ્રલે અપ્રદેશી મુદ્ર કરતાં અસંખ્યાતગણુ છે, કારણ કે તેઓ વધારે અવગાહન
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૪
