________________
६२०
___भगवतीसूचे गलेभ्यः यावत्-स्तोकाः अल्पाः, बहुकाः, तुल्याः, विशेषाधिका वा वर्तन्ते ? निर्ग्रन्थीपुत्र आह-' नारयपुत्ता ! सम्वत्थोवा पोग्गला भावादे सेणं अपएसा, कालादेसेणं अपएसा असंखेज्जगुणा' हे नारदपुत्र ! सर्वस्तोकाः सर्वेभ्योऽल्पाः पुद्गला भावादेशेनामदेशाः एकगुणकालकादयः। कालादेशेन अप्रदेशाश्च असंख्येयगुणाः सन्ति वर्णादिपरिणतिवाहुल्यात् , अयं भावः-यो हि पुद्गलो यस्मिन् समये यद् वर्ण-गन्ध-रस- स्पर्श-संघात-भेद-सूक्ष्मत्व-बादत्वादि-परिणामान्तरमापन्नः स तस्मिन् समये तदपेक्षया कालतोऽप्रदेशः कथ्यते । परिणामाश्च लेकर जो पुद्गल सप्रदेश और अप्रदेश कहे गये हैं, उनके बीच में कौन २ पुद्गल किन २ पुद्गलों की अपेक्षा अल्प हैं ? कौन २ पुद्गल किन २ पुद्गलों की अपेक्षा बहुत हैं ? कौन २ पुद्गल किन २ पुद्गलों की अपेक्षा तुल्य हैं ? और कौन २ पुद्गल किन २ की अपेक्षा विशेषाधिक हैं ? नारद पुत्र के इस प्रश्न को सुनकर निर्ग्रन्थीपुत्र ने उनसे " नारयपुत्ता! सम्वत्थोवा पोग्गला भावादेसेणं अपएसा, कालादेसेणं अपएसा, असं. खेज्जगुणा" कहा-कि हे नारदपुत्र! भाव की अपेक्षा से जो पुद्गल अप्रदेश कहे गये हैं वे पुद्गल सब से कम हैं और जो पुद्गल काल की अपेक्षा से अप्रदेश कहे गये हैं वे पुद्गल इन पुद्गलों की अपेक्षा से असंख्यात. गुणे अधिक हैं। तात्पर्य कहने का यह है कि-जो पुद्गल जिस समय में जिस वर्ण, गंध, रस, स्पर्श, संघात, भेद, सूक्ष्मत्व बादत्व आदि रूप परिणामान्तर को प्राप्त किया हुआ होता है, वह पुद्गल સપ્રદેશ અને અપ્રદેશ કહ્યા છે, તેમાંના કયાં કયાં પુલે કયાં કયાં યુદ્ધ કરતાં અલ્પ (ઓછાં) છે ? કયાં ક્યાં પુલ કયાં કયાં યુદ્ધ કરતાં વધારે છે? કયાં કયાં પુલે કયાં કયાં પુદ્ગલેની બરોબર (તુલ્ય) છે? અને કયાં ક્યાં પુદ્ગલે કયાં કયાં પુલે કરતાં વિશેષાધિક છે? નારદપુત્રના આ પ્રશ્નને उत्तर भापतi निथीपुत्रे :युं “ नारयपुत्ता" ना२६पुत्र ! (सव्वत्थोवा पोग्गला भावादेसेण अपएसा, कालादेसेण अपएसा असंखेज्जगुणा ) सानी भयेક્ષાએ જે પુદ્ગલેને અપ્રદેશી ( પ્રદેશ રહિત) કહ્યા છે, તે પુલે સૌથી ઓછાં છે, અને કાળની અપેક્ષાએ જેમને અપ્રદેશી કહ્યાં છે, એવાં પુલો તેમનાં કરતાં અસંખ્યાત ગણા વધારે છે.
આ કથનને ભાવાર્થ નીચે પ્રમાણે છે-જે પુલ જે સમયે જે વર્ણ, आध, २४, २५श, सात, मे, सूक्ष्मत्व, मा४२५ (२यूबता ) ३५ પરિણામોત્તર પામેલ હોય છે, તે પુલને તે અપેક્ષાએ તે સમયે કાળની
श्री. भगवती सत्र :४