________________
मा
भगवतीयो भवति किम् ? यावत्करणात् ' दक्षिणे जघन्यिका' इति बोध्यम् ।
भगवानाह-हंता, गोयमा! जाव-भवई' हे गौतम ! हन्त, सत्यं त्वदुक्तं यावत्भवति । यावत्करणात्-पूर्व-पक्षोक्तं सर्व संग्राह्यम् । एतत्सूत्रसंदर्भस्यायमाशयः-सूर्यस्य सर्वाणि चतुरशीत्यधिकशतमण्डलानि १८४ भवन्ति, तेषु जम्बूद्वीपे ६५ पञ्चषष्टिमण्डलानि सन्ति, अवशिष्टानि च ११९ एकोनविंशत्यधिकशतमण्डलानि लवणसमुद्रमध्ये वर्तन्ते, तत्र यदा सर्गभ्यन्तरे मण्डले सूर्यस्य गतिद्वारा स्थिति - वति तदा अष्टादशमुहूर्तप्रमाणः (१४ घण्टा २४ मिनिट ) सर्वाधिकदीर्घदिवसो भवति तत्र कारणन्तु इदमेव यत् पूर्वोक्तानुसारं सूर्यस्य १८४ चतुरशीत्यधिकशतमण्डलानां मध्ये यदा सर्वमण्डलापेक्षया बाह्यमण्डले सूर्यस्य गतिसंचारेण स्थितिर्भवति तदा सर्वापेक्षया न्यूनदिवसमानं द्वादशमुहूर्तात्मकं (९ घण्टा ३६ संग्रह हुआ है। इसका उत्तर देते हुए प्रभु गौतम से कहते हैं (हंता गोयमा ! जाव भवइ ) हां गौतम ! ऐसा ही होता है। यहां यावत् पद से पूर्व पक्ष में कहा हुआ सब पाठ ग्रहण किया गया है।
इस सूत्र का यह आशय है-सूर्य के सब मण्डल १८४एकसो चौरासी हैं। उनमें से जंबूद्वीप में ६५ पैंसठ हैं। बाकी ११९ एकसो उन्नीस लवणसमुद्र में हैं। सूर्य की गति द्वारा जब सर्वाभ्यन्तर मण्डल में स्थिति होती है, तब अठारह मुहूर्त प्रमाण (१४चौदह घंटा २४ चौवीस मिनट का) दिवस होता है । यह दिवस सब से अधिक षडा होता है । इसमें कारण यही है कि पूर्वोक्तानुसार सूर्य के १८४एकसो चौरासी मण्डलों के बीच में से जब सर्व मंडलों की अपेक्षा बाह्यमंडल में गति द्वारा सूर्य की स्थिति होती है तब सब की अपेक्षा कम प्रमाण दिवस का प्रभा पाणी १२ मा२ भुतनी रात्रि थाय छ १ (मडी यात्' ५४थी) (दक्षिणे जपन्यिका) याने समावेश ४२राये। छ)
उत्तर-(हता, गोयमा ! जाव भवइ ) , गौतम! मेरा मन छ, महा (जाव)पहथी प्रश्नमा मावतुं समस्त जथन अरुण ४२रायु छे.
આ સૂત્રનાં સંદર્ભમાં નીચેની વાત સમજપા જેવી છે-સૂર્યના કુલ ૧૮૪ એક ચોર્યાસી મંડળ છે. તેમાંના ૬૫ પાંસઠ જંબુદ્વીપમાં છે અને બાકીના ૧૧૯ એકસે ઓગણીસ લવણસમુદ્રમાં છે. સૂર્યની ગતિ દ્વારા જ્યારે સર્વાભ્યન્તર મંડળમાં સ્થિતિ થાય છે, ત્યારે ૧૮ અઢાર મુહૂર્ત ( ૧૪ કલાક ૨૪ મિનિટને) દિવસ થાય છે. આ દિવસ લાંબામાં લાંબે હોય છે. તેનું કારણ એ છે કે પૂર્વોક્ત કથન અનુસાર સૂર્યના ૧૮૪ એકસો ચોર્યાસી મંડળોમાંથી બાહામંડળમાં ગતિ દ્વારા સૂર્યની સ્થિતિ હોય છે, ત્યારે દિવસનું પ્રમાણુ ટૂંકામાં કું હોય છે...ત્યારે દિવસ ૧૨ બાર મુહૂતને (૯ નવ કલાક ૩૬ છત્રીસ
श्री. भगवती सूत्र:४
