________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श० ५ उ० २ सू० ३ लवणसमुद्रनिरूपणम् १४५ दगं करेइ ? गोयमा ! जंबुद्दीवेणं दीवे भरहेस्वएसु वासेसु अरहेता चक्कवट्ठी बलदेवा, वासुदेवा, चारणा, विज्जाहरा, समणा, समणीओ, सावया, सावियाओ मणुआ (एगधच्चा ) पगइभद्दया, पगइविणीया, पगइ उवसंता, पगइ पयणु कोह माणा-माया-लोभा, मिउ-मद्दव संपन्ना, अल्लीणा, भदगा, विणीया-तेसिणं पणिहए लवणे समुद्दे जंबुद्दीवं दीवं नो उब्बीलेंति, नो उप्पोलेंति नो चेवणं एगो दगं करेंति ॥ इति
छाया-लवणः खलु भदन्त ! समुद्रः किं संस्थितः प्रज्ञप्तः ? गौतम ! गोतीर्थ संस्थितः नौ संस्थानसंस्थितः शुक्तिसंपुटसंस्थितः अश्वस्कन्धसंस्थितः वलमि संस्थितः वृत्तः वलयाकारसंस्थानसंस्थितः प्रज्ञप्तः । लवणः खलु भदन्त ! समुद्रः कियान् (कियत्परिमितः) चक्रवालविष्कम्मेण कियान् परिक्षेपेण ? कियान् उद्वेधेन ? कियान उत्सेधेन ? कियान् सर्वाग्रेण प्रज्ञप्तः । गौतम ! लवणः खलु समुद्रः द्वे योजनशतसहस्र चक्रवालविष्कम्भेण पञ्चदशयोजनशतसहस्राणि एकाशीतिश्च सहस्राणि शतं चैकोनचत्वारिंशत् किश्चिद्विशेषोनः परिक्षेपेण, एक योजनसहस्रं समुद्वेधेन, षोडशयोजनसहस्राणि उत्सेधेन, सप्तदशयोजनसहस्त्राणि सर्वाग्रेण प्रज्ञप्तः । यदि खलु भदन्त ? लवणसमुद्रः द्वे योजनशतसहस्रे चक्रवालविष्कम्भेण पञ्चदशयोजनशतसहस्राणि एकाशीतिश्च सहस्राणि शतं चैकोनचत्वारिंशत् किञ्चिद्विशेषोनः परिक्षेपेण एकं योजनसहस्रमुद्वेधेन, षोडशयोजनसहस्राणि उत्सेधेन, सप्तदश योजन सहस्राणि सर्वाग्रेण प्रज्ञप्तः, कस्मात् खलु भदन्त ! लवण चक्रवालविष्कंभ तो दो लाख योजन का है और इसका परिक्षेप पन्द्रह लाख इक्यासी हजार एकसौ उगनचालीस योजन से कुछ कम कहा गया है । एक हजार योजन का इसका उद्वेध है । सोलह हजार योजन का उत्सेध है । तथा सत्तरह हजार योजन का सर्वाग्र है। यही बात 'एगं जोयणसहस्सं उव्वेहेणं, सोलसजोयणसहस्साई उस्सेहेणं, सत्तरसजोयणसहस्साइं सव्वग्गणं पण्णत्ते' इस सूत्र पाठ द्वारा प्रकट की गई है। 'कम्हा णं भंते ! लवणसमुद्दे जंबुद्दीवं दीवं नो उन्चीलेह, नो उप्पीलेइ, नो चेव णं एकोदगं करेइ ' हे भदन्त ! लवणसमुद्र जंबूभागय यासीस (१५८११३८) योनथी सड४ साछी छे, (एगं जोयणसहस्स उठवेहेण, सोलसजोयणसहस्साई उरसेहेण, सत्तरसजोयणसहस्साई सव्वग्गेण पण्णत्ते) तेना द्वेष मे १२ योजननी छ, तेनी उत्सव सा तर જનને છે અને તેને સર્વોચ્ચ સત્તર હજાર યોજન છે.
प्रश्न-(कम्हाण भंते ! लवणसमुद्दे जंबुद्दीवं दीव नो उव्वीलेइ, नो उप्पीले, नो चेव एक्कोदग करेइ) 8 महन्त ! समुद्र नामन। समुद्र २ भू
श्री. भगवती सूत्र:४