________________
१०१२
भगवतीसूत्रे भावात् । ' सरीरअपज्जत्तीए, इंदिय-अपज्जत्तीए, आण-पाण-अपज्जत्तीए जीव एगिदियवज्जो तियभंगो' शरीरापर्याप्ती, इन्द्रियापर्याप्ती आनप्राणापर्याप्ती जीवकेन्द्रियवर्जः जीवपदम् एकेन्द्रियपृथिव्यादिपदानि च वर्जयित्वा अन्येषु पदेषु त्रिकभङ्गः पूर्वोक्तास्त्रयो भङ्गाः, शरीरेन्द्रियानमाणापर्याप्तिकानां काला. पेक्षया सप्रदेशानां सर्वदैव लाभात् , अप्रदेशानां च कदाचिद् एकादीनां लाभात् । जीवपदे एकेन्द्रियपृथिव्यादिपदेष्वत्र तृतीयो भङ्गः, किन्तु-' नेरइय-देव-मणुएहिं छन्भंगा' नैरयिक-देव-मनुजेषु पूर्वोक्ताः षड्भङ्गाः । 'भासा-मगअपज्जतीए जीवाइओ तियभंगों' भाषा-मनोऽपर्याप्तौ जीवादिकः जीवादिपदेषु त्रिकभङ्गः पूर्वोक्तास्त्रयो भङ्गाः वक्तव्याः, तथा च-जीवे, पञ्चेन्द्रियतिर्यक्षु च बहूनां भाषाहैं। ( सरीरअपज्जत्तीए, इंदिय अपज्जत्तीए, आणपाण अपज्जत्तीए जीव-एगिदियवज्जो ) जीवपद और एकेन्द्रियपदों को छोड़कर शरीर अपर्याप्ति में, इन्द्रिय अपर्याप्ति में, श्वासोच्छ्वास अपर्याप्ति में, अन्यपदों में पूर्वोक्त तीन भंग होते हैं। कारण कि शरीर, इन्द्रिय और श्वासोच्छ्वास से अपर्याप्त अवस्थावाले जीव काल की अपेक्षा से सप्रदेश सर्वदा मिलते हैं और अप्रदेश कदाचित् एकादि मिलता है । जीव पद में और एकेन्द्रियपृथिव्यादिक पदों में यहां एक तीसरा ही भंग है। किन्तु (नेरइय-देव-मणुएहि छन्भंगा) नैरयिक जीवों में, देवों में और मनुष्यों में छह भंग होते हैं । ( भासा-मण-अपज्जत्तीए जीवाइओ तियभंगो) भषापर्याप्ति और मनः पर्याप्ति से अपर्याप्त द्वार में जीवादिक पदों में पूर्वोक्त तीन भंग होते हैं। तथा च-जीव और पंचेन्द्रिय तियचों में भाषा और मन की अपर्याप्ति को प्रतिपन्न हुए अनेकजीवोंका
(सरीर अपज्जत्तीए, इदिय अपज्जत्ताए, आणण अपज्जत्तीए, जीव एगिदियवज्जो) ७१५६ मने मेन्द्रिय पह। सिवायना शरी२ मर्यातिपणा, ઈન્દ્રિય અપર્યાપ્તિવાળા અને શ્વા છુવાસ અપર્યાપ્તિવાળા બાકીના પદમાં પૂર્વોક્ત ત્રણ ભંગ થાય છે. કારણ કે શરીર, ઈન્દ્રિય અને શ્વાચ્છવાસમાં અપર્યાપ્ત અવસ્થાવાળા જ કાળની અપેક્ષાએ સપ્રદેશ સદા મળી શકે છે અને અપ્રદેશ ક્યારેક એકાદ જીવ જ મળી શકે છે. જીવપદમાં અને એકેન્દ્રિય पहीमा मी श्री 101 थाय छे. ५२न्तु ( नेरइय, देव, मणुएहि छभगा) નારકમાં, દેવામાં અને મનુષ્યમાં છ ભંગ થાય છે.
(भासा-मण-अपजत्तीए जीवाइओ तियमंगो) भाषामन अपर्याप्त द्वारमा જીવાદિક પદેમાં પૂર્વોક્ત ત્રણ ભંગ થાય છે. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે ભાષા
श्री. भगवती सूत्र:४