________________
१०१०
भगवतीस च जीवैकेन्द्रियवर्जः जीवपदम् एकेन्द्रिय पृथिव्यादिपदानि च वर्जयित्वा मनुष्यादिषु त्रिकभङ्गः, पूर्वोक्तास्त्रयोभङ्गा वक्तव्याः, जीवपदे, एकेन्द्रियपृथिव्यादिपदेषु तु बहूनाम् आहार-शरीरे-न्द्रिया-ऽऽनप्राणपर्याप्तीः प्रतिपन्नानां, बहूनामेव च आहाराधपर्याप्तिपरित्य गेन आहारादिपर्याप्तिभिः पर्याप्तिभावं प्रतिपद्यमानानां सद्भावात् 'बहवः सप्रदेशाश्व बहवः अप्रदेशाश्च' इति तृतीयो भङ्ग एव वक्तव्यः, इत्याशयः,
'भासा-मणपज्जत्तीए जहा सन्नी' भाषामनसोः पर्याप्तिः भाषामनःपर्याप्तिस्तस्याम् बहुश्रुताभिमतत्वादेकत्वं विवक्षितम् भाषा-मनःपर्याप्त्योरित्यर्थः पर्याप्तिमन्तो जीवाः यथासंज्ञिनः पूर्व प्रतिपादितास्तथा सप्रदेशत्वादिना वक्तव्याः, एकेन्द्रियपृथिव्यादिकपदों में छोड़कर मनुष्यादिकों में पूर्वोक्त तीन भंग होते हैं । जीवपद में एवं एकेन्द्रियपृथिव्यादिक पदों में तो अनेक जीवों का जो कि आहार, शरीर, इन्द्रिय और श्वासोच्छ्वास इन पर्याप्तियों को पहिले से ही प्रतिपन्न किये हुए होते हैं सद्भाव रहता है, तथा आहारादि अपर्याप्ति भाव के परित्याग से आहारादि पर्याप्तियों से जो पर्यातिभाव को प्रतिपद्यमान होते हैं ऐसे भी अनेक जीवों का सद्भाव रहता है-इस कारण “बहवः सप्रदेशाश्च बहवः अप्रदेशाश्च" यहाँ ऐसा एक तीसरा ही भंग होता है। तथा बाकी के अन्य जीवों में तीन भंग होते हैं। (भासामणपज़्जत्तीए जहा सन्नी) भाषा और मन की जो पर्याप्ति है वह भाषामनः पर्याप्ति है । भाषापर्याप्ति और मनः पर्याप्ति इस प्रकार की ये दो पर्याप्तियां अलग २ हैं-फिर भी जो यहां उन्हे एकरूप जैसा विवक्षित किया गया है उसका कारण बहु श्रुतजनों को પૃથ્વીકાય આદિ પાંચ એકેન્દ્રિય પદને છેડીને બાકીના મનુષ્ય આદિકમાં પૂર્વોક્ત ત્રણ ભંગ થાય છે. જીવપદમાં અને એકેન્દ્રિય પૃથ્વીકાય આદિક પદમાં તે આહાર, શરીર, ઇન્દ્રિય અને પાછવાસ આ પર્યાપ્તિઓને પહેલેથી જ પ્રાપ્ત કરી હોય એવાં અનેક જીવોને સદ્ભાવ રહે છે, તથા આહારાદિ અપર્યાપક અવસ્થાને ત્યાગ કરીને અહારાદિ પર્યાપ્તક અવસ્થામાં माता हाय ! अने वानी ५५ सदमा २ छ, ते ४२ऐ ( बहवः सप्रदेशाश्च बहवः अप्रदेशाश्च ) मी मा से श्रीन ४ थाय छे, मने माडीना वोमा ऋणे म थाय छे. (भामामण पज्जत्तीए जहा सन्नी) भाषा અને મનની જે પર્યાપ્તિ છે તેને ભાષામન પર્યાપ્તિ કહે છે. ભાષા પર્યાપ્તિ અને મન પર્યાપ્તિ, એ બને જુદી જુદી પતિઓ છે, છતાં પણ અહીં તેમને એકરૂપ જેવી બતાવવામાં આવી છે, તેનું કારણ એ છે કે ઘણા વિદ્વાનોએ
श्री. भगवती सूत्र:४
