________________
समार्थबोधिनी टीका द्वि. श्रु. अ. ७ गा. चारग्रहणविमोचनन्यायस्वरूपम् ७०१ विमुच्चमाणा थावर कार्यसि उववज्जंति' त्रसकायाद्विप्रमुच्यमानाः स्थावरकाये वृत्पद्यन्ते । ' तेर्सि च णं थावरकायंसि उववण्णाण ठाणमेयं घत्तं तेषां च स्थावरकायेषूत्पन्नानां स्थानमेतद् घात्यम् कदाचित् त्रसाः स्थावरतामापद्यन्ते कर्मवला पूर्वशरीरं परित्यजन्तः, तथा स्थावरा अपि पूर्व स्थावरशरीरं परित्यजन्तो विलक्षणकर्मबलात् सशरीरम् आप्नुवन्ति । प्रतिज्ञा कृता सजीवविषया, त्रसश्च स्थावरतां गतः । स्थावरे विहन्यमाने प्रतिज्ञा कथमुपपादिता स्यादिति भावः । अतः प्रत्याख्याने किञ्चिद्विशेषणीयं येन प्रतिज्ञा संपादिता स्यादिति मे मतिः ।
गाथा रतिचोरग्रहणविमोचनन्यायस्वरूप मित्थम् - तथाहि - कुत्रचिदेशे - एकोराजा आसीत् तेन कदाचिदेवं विज्ञापितम् - अहो लोकाः ! अद्य नगराद् बहिरुद्याने कौमुदी महोत्सवो मन्तव्यो वर्तते । अतोऽस्यां रात्रौ नगरे केनापि न वस्तव्यम्किन्तु ततो वहिरुद्याने गन्तव्यम् । अन्यथा - प्राणदण्डो भविष्यति, तच्छुवा
में उत्पन्न हो जाते हैं और स्थावर काय से छूटकर त्रस कार्यमें उत्पन्न हो जाते हैं । ऐसी स्थिति में प्रतिज्ञा करने वाले ने त्रस जीवों की हिंसा का त्याग किया और त्रस जीव स्थावर के रूप में उत्पन्न हो गया तो उस समय वह उसका घात करने लगेगा। इस प्रकार स्थावर जीव का घात करने पर उसकी प्रतिज्ञा खंडित हो जाती है । अतएव प्रतिज्ञा लेते समय ऐसा कुछ विशेषण जोड़ना चाहिए जिससे प्रतिज्ञा खण्डित न हो । ऐसा मेरा अभिप्राय है ।
ऊपर गाथापति चोर विमोक्षण नामक जिसन्याय (उदाहरण) का उल्लेख किया गया है, उसका स्वरूप इस प्रकार है-किसी जगह एक राजा था। एक बार उसने घोषणा करवाई हे लोको ! आज नगर के बाहर उद्यान में कौमुदी महोत्सव मनाना है, अतएव इस रात्रि के
સ્થાવરપણામાંથી છૂટીને ત્રસકાયમાં ઉત્પન્ન થઈ જાય છે. એવી સ્થિતિમાં પ્રતિજ્ઞા કરવાવાળાએ ત્રસ જીવેાની હિંસાના ત્યાગ કર્યાં અને ત્રસ તથા સ્થાવરપણાથી ઉત્પન્ન થયા. તા તે સમયે તેને ઘાત કરવા લાગશે. આ રીતે સ્થાવર જીવના ઘાત કરવાથી તેની પ્રતિજ્ઞા ખંડિત થઇ જાય છે. તેથીજ પ્રતિજ્ઞા લેતી વખતે એવુ' કઈક વિશેષણ ચેાજવુ જોઇએ કે જેનાથી પ્રતિજ્ઞા ખ'ડિત ન થાય. આ પ્રમાણે મારા અભિપ્રાય છે
ઉપર ગાથાપિત ચારિવમેક્ષણ નામના જે ન્યાયનું ઉદાહરણ આપીને તેના ઉલ્લેખ કર્યો છે, તે ન્યાય આ પ્રમાણે છે.-કેઇ સ્થળે એક રાજા હતા તેણે જાહેરાત કરાવી કે-હે લેકે ! આજે નગરની બહાર ઉદ્યાનમાં કૌમુદી નામને ઉત્સવ મનાવવા છે. તેથી રાત્રીના સમયે કેઇએ શહેરની અંદર રહેવું
શ્રી સૂત્ર કૃતાંગ સૂત્ર : ૪
