________________
40
सुत्रकृताङ्गसूत्रे
क्षेमं कुशलं करोति, स्वयमपि स्वात्मनः कल्याणं धरते । 'मणुसिदे' मनुष्येन्द्रः, मनुष्याणां मनुष्येषु वा इन्द्रः - इन्द्रसमः, 'जणवयपिया' जनपद पिता, जनपदान रक्षणपालनाभ्यां पितेव पिता, 'जणवयपुरोहिए' जनपदानां पुरोहितः, यथाहिपुरोहितो ब्राह्मणो यजमानस्य शान्तिप्रयोजकप्रतिनिधितया तत्कर्म करोति । तथा - राजाऽपि सर्वेषां हितकरणात् विघ्नेभ्यो रक्षणाच्च पुरोहित इव पुरोहितः । 'सेउकरे' सेतुकरः - स राजा स्वराष्ट्रस्य सुव्यवस्थार्थं नदीनदप्रणालिका सेतुकेतूनां कर्त्ता । 'नरपवरे' नरमवर :- सर्वन रेषु श्रेष्ठतया नरमवरतामुपेतः 'पुरिसपवरे' पुरुषप्रत्ररः - पुरुषप्रधानः, 'पुरिससीहे' पुरुषेषु सिंह इव बलशाली, न तु सिंहगत पशुत्वयुक्तः । 'पुरिस आसीविसे' पुरुषाशीर्विषः, विप्रियकारिपुरुषेषु दण्ड दापनादाशीविषः, आशी:- राजदण्डो विषो यस्य स आशीविषः । ' पुरिसवर पौंडte' पुरुषवरपुण्डरीकः, पुरुषेषु वरः - अत एव पुण्डरीक इत्र प्रियदर्शनः, 'पुरिस भी कल्याण करता है ! वह मनुष्यों में इन्द्र के समान, जनपद (देश) का पालन और रक्षण करने के कारण पिता के समान तथा जनपद का पुरोहित होता है । अर्थात् जैसे राज पुरोहित अपने यजमान का शान्ति प्रयोजक प्रतिनिधि बन कर अनेक क्रियाएं करता है, उसी प्रकार राजा भी अपनी प्रजा का हित करने के कारण तथा विघ्नों से रक्षा करने के कारण पुरोहित के समान होता है। वह अपने राष्ट्र की सुखशान्ति के लिए नदी, नद, नहर, पुल, तथा केतु आदि का कर्त्ता होता है। वह नरों में प्रवर, पुरुषप्रवर, पुरुषों में सिंह के समान बलशाली (सिंह के समान पशुता से युक्त नहीं) पुरुषों में आशीविष सर्प के समान अर्थात् अनिष्ट करने वालों को दंड दिलाने के कारण राजदण्ड रूपी विष वाला, पुरुषो में श्रेष्ठ होने से पुण्डरीक के समान प्रियदर्शन पुरुषों પેાતાનુ` પશુ કલ્યાણું કરે છે. તે મનુષ્યેામાં ઈન્દ્રની સરખેા જનપદ-દેશનુ પાલન અને રક્ષણ કરવાથી પિતા સરખા તથા જનપદ્મના પુંરેાહિત હાય છે. અર્થાત્ જેમ રાજપુરેાહિત પાતાના યજમાનનું શાંતિ પ્રત્યેાજક પ્રતિનિધિ અનીને અનેક ક્રિયાઓ કરે છે. એજ પ્રમાણે રાજા પણ પેાતાની પ્રજાનુ હિત કરનાર ઢાવાથી તથા વિશ્નોથી પ્રજાનું રક્ષણ કરવાવાળા હાવાથી પુરાહિત સરખા હૈાય છે. તે પેાતાના રાષ્ટ્રની સુખશાંતિ માટે નદી, નદ, નહેર, પુલ અને કેતુ વિગેરેને કરવાવાળા હોય છે. તે નામાં શ્રેષ્ઠ પુરૂષ પ્રવર, પુરૂષામાં સિંહ સમાન ખળ શાળી (સિંહની સરખા પશુપણાથી યુક્ત નહી) પુરૂષામાં આશીવિષ સર્પ સરખા અર્થાત્ અનિષ્ટ કરવાવાળાને દંડ આપવાના કારણે રાજદંડ રૂપી વિષવાળા, પુરૂષામાં શ્રેષ્ઠ હાવાથી પુડરીકની સરખા
શ્રી સૂત્ર કૃતાંગ સૂત્ર : ૪
