________________
समार्थबोधिनी टीका द्वि. श्रु. अ. ५ आजार तनिरूपणम्
५३१
होष्ट फलभोक्ता दे। अपकृष्टफल माजो नारकाः । सर्वज्ञाऽऽगमोऽपि एतयो सत्वं वदति, अनुभूयन्ते च प्रत्यक्षेण तारागणाः । यद्यपि - अवान्तरमेदात्अनेकगतिकः संसार इति वक्तुं युक्तम्, तथापि - असामान्यरूपेण चातुर्गतिक एव अतश्वातुर्गतिकः संसारो नास्तीति वादी विवदतां वादिनां मोहविजृम्भित इव निस्सारः प्रतिभाति । यतो हि अनेकपदमपि न व्याहन्यते । चातुर्गतिकः ससारीSस्येव, इति विचारचतुरस्र इति । ||२३||
मूलम् - णत्थि देवो व देवी वा, शेवं सन्नं णिवेसँए ।
अस्थिं देवो व देवी वा, एवं सन्नं णिवेस ॥२४॥ छाया - नास्ति देवो वा देवी वा नैवं संज्ञां निवेशयेत् ।
अस्ति देवो वा देवी वा एवं संज्ञां निवेशयेत् ॥ २४॥
उत्कृष्ट पुण्य फल के भोक्ता देव और निकृष्ट पाप फल के भोक्ता नारक होते हैं। सर्वज्ञ प्रतिपादित आगम भो देवों और नारकों के अस्तित्व का विधान करता है । तारागण प्रत्यक्ष दिखाई देते हैं। यदि अवान्तर भेदों की गणना की जाय तो संसार में अनेक गतियां हैं, फिर भी सामान्य रूप से चार ही गतियां होती हैं । अतएव संसार चातुगतिक नहीं है, ऐसा कहना मूढतापूर्ण एवं निस्सार है। संसार चातुगतिक है, यही कथन समीचीन है ||२३||
' णत्थि देवो व देवी वा' इत्यादि ।
शब्दार्थ - 'देवो व देवी वा णत्थि देवो वा देवी वा नास्ति' देव नहीं है, देवी नहीं है, 'णेत्रं सम्नं निवेसए-नैवं संज्ञां निवेशयेत्' ऐसी बुद्धि रखना ठीक नहीं है किन्तु 'देवो व देवी वा अस्थि-देवो वा देवी वा
ફળને ભગવનાર દેવ, અને અધમ પાપના ફળને ભોગવનાર નારક હાય છે. સર્વજ્ઞ દ્વારા પ્રતિપાદન કરવામાં આવેલ આગમ પણુ દેવે અને નારકોના
અસ્તિત્વનું વિધાન કરે છે. તારાગણુ પ્રત્યક્ષ જોવામાં આવે છે. જો અવાન્તર ભેઢાની ગણના કરવામાં આવે તે સંસારમાં અનેક ગતિયા છે. તા પણ સામાન્ય પણાથી ચાર જ ગતિયે। કહેલ છે. તેથી જ સંસાર ચાર ગતિવાળા નથી, તેમ કહેવુ' મૂર્ખતાથી પૂર્ણ અને નિસ્સાર છે. સસાર ચાર ગતિવાળા છે. આ પ્રમાણેનું કથન જ ચેાગ્ય છે. રા
' णत्थि देवो व देवी वा' इत्यादि
शब्दार्थ - - ' देवो व देवी वा णत्थि - देवो वा देवी वा नास्ति' हेव नथी, भने देवी पशु नथी, 'णेत्र' सन्न' निवेवर-नैत्र संज्ञां निवेशयेत्' मा प्रभा
શ્રી સૂત્ર કૃતાંગ સૂત્ર : ૪
