________________
समयार्थबोधिनी टीका द्वि. श्रु. अ. ५ आचारश्रुतनिरूपणम्
५०१
तन्म स्वीकारे सर्वलोकम सिद्ध सिद्धाऽबाधितव्यवस्थायाः समर्थयितुमशक्यत्वात् । अयमाशयः - 'सर्व' शुन्यतावादिविवादिमते यथा स्वप्ने परिदृश्यमानाः पदार्थाः न सत्याः, अपि तु - मिथ्याभूताः । तथा जाग्रदादि समयेऽपि उपलभ्यमाना मिथ्यैत्र । यतो हि कारणवलेन पदार्थाः प्रतिनावन्ति, कारणं परमाणवः तस्यैव सत्ता न सिद्ध्यति । अतीन्द्रियत्वात् विचार्यमाणे स्वरूपव्यवस्थित्यभावात् । अत एवोक्तम्
'यथा यथा च चिन्त्यन्ते विशीर्यन्ते तथा तथा । यदेतत्स्वयमर्थेभ्यो रोचते तत्र केवलम् ||१||
त्याग करके उनके सद्भाव को स्वीकार करना चाहिए। उनके मत को स्वीकार कर लेने पर समस्त लोक में प्रसिद्ध, प्रमाण से सिद्ध और व्यवहार से अबाधित जो व्यवस्था है, उसका समर्थन नहीं किया जा सकता ।
आशय यह है - जैसे स्वप्न में दिखाई देने वाले पदार्थ सत्य नहीं किन्तु मिथ्या होते हैं, उसी प्रकार जाग्रत् दशा में प्रतीत होने वाले पदार्थ भी मिश्रया ही है, ऐसा शून्यवादी का मत है। उनका कथन है कि कारण के होने पर ही पदार्थ की सत्ता हो सकती है । कारण परमाणु माने जाते हैं और उनकी सत्ता ही नहीं है, क्यों कि वे इन्द्रियों से अगोचर हैं और विचार करने पर उनका स्वरूप सिद्ध नहीं होता है। कहा भी है- 'यथायथा च चिन्तयन्ते' इत्यादि ।
'संसार के पदार्थों के विषय में ज्यों ज्यों विचार किया जाता है,
वह असिद्ध होते जाते हैं, उनका अभाव सिद्ध होता जाता સદ્ભાવના સ્વીકાર કરવા જોઇએ. તેમના મતનેા સ્વીકાર કરવાથી સઘળા લાકમાં પ્રસિદ્ધ પ્રમાણથી સિદ્ધ અને વ્યવહારથી અબાધિત જે વ્યવસ્થા છે, તેનું સમર્થન કરવામાં આવતુ નથી.
કહેવાના આશય એ છે કે—જેમ સ્વપ્નમાં દેખવામાં આવતા પદાથ સાચા નથી પરંતુ મિથ્યા હાય છે. એજ પ્રમાણે જાગ્રતવસ્થામાં દેખવામાં આવનાર પદાથ પશુ મિથ્યા જ છે. આ પ્રમાણેના શૂન્ય વાઢીયાના મત છે. તેઓનુ કહેવુ છે કે-કારણના અસ્તિત્વમાં જ પદાર્થની સત્તા હેાઈ શકે છે. કારણે પરમાણુ માનવામાં આવે છે. અને તેની સત્તા જ નથી. કેમકે-તે ઇન્દ્રિયાથી અગેક્ચર-ન દેખાય તેવા છે. અને વિચાર કરવાથી તેઓનું સ્વરૂપ सिद्ध तु नथी. धुं पशु छे है - 'यथा यथा च चिन्त्यन्ते' इत्याहि
સૉંસારના પદાર્થાંના સમધમાં જેમ જેમ વિચાર કરવામાં આવે, તેમ તેમ તે અસિદ્ધ થતા જાય છે. તેનેા અભાવ સિદ્ધ થતે જાય છે. જ્યારે
શ્રી સૂત્ર કૃતાંગ સૂત્ર : ૪
