________________
(૩) વ્યવહાર
આ ગ્રંથના દસ ઉદ્દેશકમાં આચારથી પતિત થયેલા મુનિઓએ કરવી પડતી આલોચના અને તે આલોચના સાંભળનાર અને કરનાર મુનિયો કેવા હોવા જોઈએ તે કેવા ભાવથી કરવા જોઈએ તેનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. તેમનો વિહાર વર્ણવ્યો છે. કોને ગણિ, મુનિ, આચાર્ય, ઉપાધ્યાયની પદવી આપવી તે બતાવ્યું છે. ગોચરી માટેના નીતિનિયમોનું વર્ણન છે. વ્યવહારસૂત્રને દ્વાદશાંગનુ નવનીત કહેવામાં આવ્યું છે. સ્વાધ્યાય કરવાના, ગોચરી આપનાર ગૃહસ્થ સાથે કેવી રીતે વર્તવું, કેમ આજ્ઞા લેવી, કેવું અને કેટલું ભોજન લેવું, ક્યારે ભોજન કરવું, આગમોનું અધ્યયન કરવું તે ક્યારે કરવું વિગેરેનું વર્ણન છે, આમ સાધુસાધ્વીઓના વ્યવહારોનું વર્ણન હોવાથી તે વ્યવહારસૂત્ર નામ યથાર્થ છે. આના કર્તા શ્રુતકેવલી ભદ્રબાહુ છે જેમણે નિર્યુક્તિ લખી છે; ભાષ્ય પણ મળી આવે છે પણ નામોલ્લેખ નથી. મળતો મલયગિરિએ ભાષ્ય પર વિવરણ લખ્યું છે. અવચૂરિ પણ લખાઈ છે. (૪) દશાશ્રુત સ્કંધ:
દશાશ્રુત સ્કંધ દસ અધ્યયનોમાં ભદ્રબાહુએ રચીને તેના પર નિર્યુક્તિ લખી, ચૂર્ણિપણ લખાઈ છે. બ્રહ્મર્ષિ પાશ્રર્વચંદ્ર આના પર વૃત્તિ લખી છે. પુરુષ પોતાની પકૃતિથી પ્રતિકૂલ આચરણ કરે તો અસમાધિનું કારણ થાય છે. તે પ્રમાણે મુનિ પોતાના સંયમથી પ્રતિકૂલ આચરણ કરે તો સંયમમાં અસમાધિ મેળવે છે. તેથી અસમાધિના ૨૦ સ્થાનો દર્શાવ્યાં છે સાધુને ચારિત્રમાં અશક્તિ
