________________
આગમોનો સમય પાટલીપુત્રની વાચનાનો સમય માન્યો છે.
આ પાટલીપુત્ર વાચના મહાવીર સ્વામીના નિર્વાણ પછી આચાર્ય ભદ્રબાહુના સમયમાં થઈ હતી. તેનો કાલ ઈ. સ. નો. બીજે સેકો મનાય છે.
આગમોનો પ્રાચીન અંશ ઈ. પૂ. નો ગણાય છે. વલભીમાં આગમોનો લેખનકાલ ઈ. સ. ૪૫૩ મનાય છે. તે સમયે કેટલા આગમો લિપિબધ્ધ થયા હતા તેની કોઈ જ માહિતી મળતી નથી. પરંતુ તે શ્રુતરુપે ળવાયેલા અંગસાહિત્યનું અંતિમ લેખિત સંકલન મનાય છે. કેટલાક વિદ્વાનોં આગમોના લેખન કાળને જ રચના કાળ ગણવાની ભૂલ કરે છે.
સમગ્ર આગમોને જોતાં અંગસાહિત્ય ગણધર રચિત છેતો તેનો સમય ગણધરોનો જ સમય હોવો જોઈએ, જ્યારે અંગબાહ્ય ગ્રંથો અન્ય મહાપુરૂષોની રચના છે. તેથી તેમનો સમય ગ્રંથના રચના કાળ પરથી નક્કી થઈ શકે છે. અંગ બાહ્યમાં પ્રજ્ઞાપનાસૂત્રના કર્તા આર્યશ્યામ છે. તેથી તેનો સમય વીરનિર્વાણ સવંત ૩૩૪ થી ૩૭૬ વચ્ચેનો કોઈપિણ સમય હોવો જોઈ એ એટલે તેનો રચના કાળ ઈ. પૂ. ૧૮૨ થી ઈ. સ. પૂ. ૧૫૧ ની વચ્ચેનો હોઈ શકે.
સૂર્ય. ચંદ્ર અને જંબુપ્રજ્ઞાપ્તિ એ ત્રણે ગ્રંથો ખુબ જ પ્રાચીન છે. તેમાં કોઈ શંકા નથી. આત્રણે પ્રજ્ઞાપ્તિઓનો ઉલ્લેખ અને દિગંબર પંથના અને શ્વેતાંબર એમ બે પંથ પડ્યા તે પહેલાં આ ત્રણે પ્રજ્ઞપ્તિઓની રચના થઈ હોવી જોઈએ. તેમનો સમય વિક્રમ સંવત પૂર્વનો હોઈ શકે.
૩૫૫
