________________
१६४
श्रीभिक्षु महाकाव्यम्
मनुष्य अशुद्ध या अयोग्य नहीं माना जाता क्योंकि गाली आदि देना वचन का प्रयोग है और दान देना काया की प्रवृत्ति है । इस प्रकार वाचिक अयतना के कारण दाता के हाथ से भिक्षा अग्राह्य नहीं होती । कायिक अयतना का विचार ही दान में मुख्य होता है । '
१२३. कश्चित् सन्नुपयोगविस्मृतिवशात् कुर्यात् क्षति किंतु तन्, नीतावन्तरमस्ति नो नहि मनाग् दोषानुसेवेच्छुकः । भव्यान् बोधयितुं विशेषसरलो दृष्टान्त एकः समः, ज्ञेयो धान्यकणस्य तत्र विहितः श्रीभिक्षुणा भिक्षुणा ॥
१२४. दृष्ट्वा धान्यकणं कदापि गुरुणा प्रोक्तश्च कश्चिन् मुनिः पश्यंतत् पतितं कणं तदुपरि क्षेप्यो न पादस्त्वया । ॐ तेनाऽभिमतं क्षणेन चरणन्यासे स सञ्चेतितो, जातं विस्मरणं गुरो ! मम महत् तेनाभ्यधायि द्रुतम् ॥
१२५. अग्रे ध्यानमतीवरक्षितुमनाः कित्वं हिपातः पुनः,
सोsकित आह तं गुरुरदस्त्याज्या त्रुटौ विकृतिः । ध्यानं रक्षयतोऽपि चङ्क्रमणतः पादो विलग्नः पुनरित्थं विस्मरणन तत्र कतिधा जाता क्रमस्पर्शना ॥ १२६. तद् वाञ्छा न कदापि नैव विकृतेस्त्यागेऽनुरागी तथा,
किन्त्वेवं मनसोऽस्थिरान् मुहुरभूत् कर्मोदयात् विस्मृतेः । इच्छादोषनिषेवनस्य न ततो दोषस्य नो स्थापना, शुद्धानीतिरतस्तथा मुनिगणा लोके सदा शाश्वताः ॥
१२७. निर्ग्रन्थाः प्रतिसेविनश्च शबला ये तादृशास्तैः समं, सर्वज्ञप्रमुखा अपि व्रतभृतस्तिष्ठन्ति सन्नीतितः । ज्ञात्वा ये प्रतिसेविनश्च शबलास्ते दोषसंस्थापकाः, सम्भोगं परिरक्षितुं गुणिसतां नो कल्पते तेरमा ॥
( पञ्चभि: कलापकम् )
कोई मुनि उपयोग की विस्मृति के कारण बार-बार त्रुटि करता है, परन्तु यदि उसकी नीति में तनिक-सा भी अन्तर नहीं है तथा वह दोषसेवन का इच्छुक भी नहीं है तो वह किसी भी प्रकार से असाधु नहीं माना जा सकता । उसको जो व्यक्ति असाधु मानते हैं उनको प्रतिबोध देने के लिए आचार्य भिक्षु ने धान्यकण का एक सरल दृष्टांत दिया। वह दृष्टांत सबके १. भिदृ २८० ।