________________
ભારતની ટૂંક વ્યાખ્યા : | પ્રાણાતિપાત વિરમણ મૃષાવાદ વિરમણ અદત્તાદાન વિરમણ મૈથુન વિરમણ મૈથુન વિરમણ દિમ્ પરિમાણ વિરમણ | ભોગોપભોગ વિરમણ અનર્થદંડ વિરમણ
સામાયિક વિરમણ ૧૦ દેશાવગાસિક વિરમણ
૫ | પ્રમાદના યોગથી પ્રાણનું નાશ થવું તેનું નામ હિંસા. ૫ | પ્રમાદના યોગથી ખોટું બોલવું તે. ૫ | પ્રમાદના યોગથી કોઈએ ન આપેલી વસ્તુ લેવી તે. ૫ | પ્રમાદના યોગથી વિજાતીય પ્રવૃત્તિનો સંગ તે.
મૂછ એ પરિગ્રહ.
| દિશા તથા વિદિશામાં અમુક માઈલથી વધારે ન જવું તે. ૨૦ | એકવાર તથા વારંવાર ભોગવવા યોગ્ય વસ્તુનું પરિણામ. ૫ | અર્થ વગર (જરૂરત વગર) દંડાવવું તે. ૫ | સમતામાં આવવું (લીન થવું) તે. | આઠ સામાયિક તથા બે પ્રતિક્રમણ કરવા દ્વારા મર્યાદિત
ક્ષેત્રથી બહારની વસ્તુ ન મંગાવવી તે. | આત્માની પુષ્ટિ કરે તે પૌષધ.
અતિથિ મહાત્માને જે દ્રવ્ય આપો તેજ દ્રવ્ય એકાસણામાં વાપરવા. (આગલા દિવસે ચૌવિહારો પૌષધ સહિત
કરવામાં આવે છે.) ૩૯
૧૧| પૌષધોપવાસ વિરમણ ૨અતિથિ સંવિભાગ વિરમણ
પાંચ આચારના સંલેષણા
૧૨૪ |
‘ત્રિપદી' દ્વારા દ્વાદશાંગીની રચના :
ચરમ તીર્થપતિ શ્રમણ ભગવાન મહાવીર સ્વામીએ અગિયારે પંડિતોની શંકાઓને નિવારી લીધા પછી ક્રમશઃ સંયમી બનાવ્યા. પછી ૧૪ વિદ્યાના પારગામી એવા ઈન્દ્રભૂતિએ પ્રભુને પ્રદક્ષિણા આપી વંદના કરી નમ્રભાવે પ્રભુ સન્મુખ આવી વિનયથી પ્રશ્ન કર્યો - “ભગવદ્ કિં તત્ત્વમ્ ?''
વીતરાગી કેવળજ્ઞાની પ્રભુએ પંડિતના પ્રશ્નના જવાબમાં કહ્યું. “ઉપરોઈ વા' (આ સંસારમાં દરેક પદાર્થ ઉત્પન્ન થાય છે.) એવો ટૂંકો પણ ગૂઢ અર્થગંભીર જવાબ આપ્યો. પ્રભુનો માર્મિક જવાબ સાંભળી પંડિતો ધન્ય ધન્ય થયા. થોડો સમય આ જવાબ ઉપર મનન, ચિંતન, નિધિધ્યાસન કરી વિચાર્યું કે - ઉત્પન્ન થયેલા પદાર્થો છે તેઓનું હવે પછી શું થશે? તેથી ફરી બીજી વખત પૂર્વની જેમ પ્રભુને પ્રદક્ષિણા આપી કરૂણાળુ પ્રભુને પ્રશ્ન કર્યો - “ભગવદ્ કિં તત્ત્વમ્ ?''
પૂર્વે પૂછેલા પ્રશ્ન જેવો જ આ પ્રશ્ન હોવા છતાં કાળ(સમય)ની અપેક્ષાએ એ જવાબ ભૂતકાલીન થયો. તેથી વર્તમાન કાળને નજર સામે રાખી પ્રભુએ જવાબ આપ્યો - “વિગમેઈ વા' (ઉત્પન્ન થયેલા પદાર્થ નાશ પણ થાય છે.)
પૂછનારા પંડિતો પણ પ્રભુનો જવાબ સાંભળી એક ક્ષણ માટે આશ્ચર્ય પામ્યા.
૨
૨.