________________
ઉપસંહાર :
તપસ્વીઓ જે તપસ્યા કરે છે તેમાં મુખ્યત્વે આગાઢ અને અનાગાઢ વિભાગ છે. જે તપ દિવસને અંતરે થાય તે અનાગાઢ અને જે શ્રેણિબદ્ધ કરાય તે આગાઢ. (આ તપ બને ત્યાં સુધી પૂર્ણ કરવું જ પડે.)
તપ-ધર્મના આરાધકે સર્વપ્રથમ કષાય, ક્રોધને વશમાં રાખવો જોઈએ. જીવનના શુદ્ધ સ્વરૂપને જે કલુષિત-મલીન કરે તે કષાય. “કષ' એટલે સંસાર અને “આય' એટલે લાભ-વૃદ્ધિ. તેથી તપસ્વીઓને કષાયો, ક્રોધથી દૂર રહેવું જોઈએ.
બીજી એક વાત જીવનમાં ઉતારવા જેવી છે, કે - તપ મન, વચન, કાયની શુદ્ધિથી કરવું જોઈએ. શરીરનો સામાન્ય સ્વભાવ છે, કે – પોતાની પાસે જે બીનજરૂરી યા અયોગ્ય વસ્તુ હોય તેનો તે સંગ્રહ કરતું નથી. ત્યારે જ પરસેવો કે નાકમાંથી
શ્ન, આંખ-કાનમાંથી મેલ, લઘુનીતિ, વડીનીતિ વિ. દ્વારા બહાર પડે છે. એવા શરીરની પાસેથી જો તપ દ્વારા કર્મ વર્ગણાઓ પણ બાળવામાં આવે તો આત્મા શુદ્ધ થઈ જાય. કંચનવર્ણી કાયા થઈ જાય તેમાં નવાઈ નથી.
આ તપધર્મનું આરાધન વર્ષો સુધી કરી પ્રાપ્ત કરેલું પુણ્ય જો ધ્યાન ન રાખો, કષાયોને વશ થઈ જાઓ તો તપના બદલામાં નિયાણું કરી બધું તપ વ્યર્થ કરી શકાય છે. માટે તપ અને તપથી થતા પુણ્યને કાળજીપૂર્વક સાચવવું પડે છે.
અંતે દાન જેમ પરિગ્રહની મમતા ઘટાડી અપાય છે. શીલઘર્મ ભવથી વૈરાગી થઈ અલ્પસંસારી થવા પળાય છે. તેમ મલીન આત્માને કંચનવર્સી-શુદ્ધ કરવા તપ શુભ ઉદ્દેશ્યથી કરવાનો હોય છે. એવો તપ જે આત્મા કરે છે તે આ ભવને પરભવને સુધારી પરમ પદને પામે છે. કિં બહુના ?
૧૪૩
