________________
તપ-સુભાષિત = वालुयाकवले चेव निरस्साए उ संजमे । ..असिधारागमणं चेव दुक्करं चरित्रं तवो ॥ અર્થ સંયમનું પાલન* રેતીના કોળીયા (ભોજન) જેવું નીરસ છે. તેવી જ રીતે તપશ્ચર્યાનો માર્ગ પણ તલવારની ધાર ઉપર ચાલવા જેટલો દુષ્કર છે.
દૂર વધુ ધ્ય, વૈદૂર ચસ્થિત |
तत्सर्थ तपसासाध्यं, तपो हरति दृष्कृतम् ॥ અર્થ જે વસ્તુ ઘણી દૂર છે, જેની પ્રાપ્તિ પણ બહુ મુશ્કેલીથી થાય છે. એવી દૂરની કે દુર્લભ વસ્તુઓ તપ વડે પ્રાપ્ત થાય છે અને એ તપ દુષ્કતને પણ હરી લે છે.
तदेहि तपः कुर्यात्, दुर्थ्यानं यत्र नो भवेत् ।
येन योगात हीयन्ते, क्षीयन्तेनेद्रियानि च ॥ અર્થઃ દુર્બાન થાય નહિ, મન, વચન, કાયાના યોગની હાનિ થાય નહિ, તેમ જ ઈન્દ્રિયની હાનિ થાય નહિ તેવો તપ કરવો જોઈએ.
फरूसवयणेण दिणतवं अहिखिवंतो हणइ मास तवं ।
वरिस तवं सममाणो हणइ हणंतो अ सामन्नं ॥ - અર્થઃ કઠોર વચન બોલવાથી એક દિવસનો, આક્ષેપ આક્રોશ કરવાથી એક માસનો, શાપ દેવાથી એક વર્ષના તપારાધનનો અને વધ કરે તો સાધુપણાના તપનો નાશ થાય છે.
पूजालोभप्रसिद्धयर्थं तपस्तप्येत योऽल्पधीः ।
शोष एव शरीरस्य न किंचित्तपसः फलम् ॥ અર્થ : જે અલ્પ બુદ્ધિવાળો (અજ્ઞાની) સન્માન, લોભ તથા ખ્યાતિ માટે તપ તપે છે તેને શરીરનો શોષ માત્ર થાય છે. (કાયકલેશ) તપનું તેને કાંઈ પણ ફળ મળતું નથી.
यस्तपोविविधिराम्नातो जिनगीतार्थ साधुभिः ।।
तं तथा कुर्वतां सन्तु मनोवांछितासिद्धयः ॥ અર્થ : જિનેશ્વર દેવોએ તથા ગીતાર્થ મુનિવરોએ જે તપ આમન્યાથી બતાવ્યો છે તે તેવી રીતે જો કરવામાં આવેતો મનવાંછીત સિદ્ધિઓ આપે છે.
जन्मकोटिकृतमेक हेलया कर्म तीव्रतपस्त्रा विलियते ।
किं न दाह्यमतिबहवपि क्षण्णादृच्छिशेन शिखिनाऽत्रदह्यते ॥
અર્થ : ક્રોડ જન્મમાં કરેલા (બાંધેલા) કર્મ તીવ્ર તપ વડે રમત (લીલા) માત્રમાં નાશ પામે છે. શું ભડભડ અગ્નિ વડે બહુ બળતણ (કાષ્ટાદિ) પણ ક્ષણમાત્રમાં બળી જતાં નથી ?
* લોઢાના ચણા ચાવવા જેવું.
૧૨૪