________________
वस्तु विचारत घ्यावतें, मन पावै विश्राम ।
रस स्वादत सुख ऊपजै, अनुभौ याकौ नाम । ૭૩. ધર્મ શું છે ? ૧) દરેક જીવ સુખ ઇચ્છે છે, દુઃખથી ડરે છે. સુખ જીવનો સ્વભાવ છે. અનાદિકાળથી જીવને સુખનું અને પોતાના સાચા સ્વરૂપનું ભાન ન હોવાથી, તે સુખ પ્રાપ્તિના ખોટા ઉપાય કરે છે અને પરિણામે દુઃખ ભોગવે છે. જે સ્વરૂપ સમજ્યા વિના, પામ્યો દુઃખ અનંત’...! ૨) સુખ એ કોઈ વસ્તુ નથી કે જે બહારથી પ્રાપ્ત થાય અને તેને ભોગવી શકાય. સુખ એ માત્ર અનુભૂતિનો વિષય છે. પોતાના સ્વસંવેદન જ્ઞાન દ્વારા એનો અનુભવ થઈ શકે છે. ૩) અનુભવ એ એક ધ્યાનની અવસ્થા છે, સ્થિતિ છે. ધ્યાનની સાદી વ્યાખ્યા આ મુજબ છે. “જ્ઞાન” એટલે જાણવું અને આંતરો પાડ્યા વગર સતત પોતાને જાણતાં રહેવું એને ધ્યાન કહેવામાં આવે છે. ૪) ધ્યાનના મુખ્ય ચાર પ્રકાર છે :
૧. આર્ત ધ્યાન ૨. રૌદ્ર ધ્યાન ૩. ધર્મ ધ્યાન ૪. શુકલ ધ્યાન. ૫) હવે ધ્યાનમાં ત્રણ વસ્તુ હોય છેઃ
૧. જેનું ધ્યાન કરવામાં આવે તે બેય...! ૨. જે ધ્યાન કરે તે ધ્યાતા. ૩. ધ્યાનની પ્રક્રિયા. ધ્યેય અને ધ્યાતા એ બન્ને આત્માના જ બે પડખાં
(૧)નિત્ય - ધ્રુવ પડખું (૨) અનિત્ય - સમયે સમયે બદલાતું પડખું.
(૧)નિત્ય - ધ્રુવ – અખંડ – અભેદ જ્ઞાયક સ્વભાવ તે ધ્યેય છે.
(૨)અનિત્ય-સમયે સમયે પલટાતી વર્તમાન જ્ઞાનની પર્યાય ધ્યાતા છે. ૬) આવું બે પડખાંવાળું આત્માનું સ્વરૂપ સમજવાની જરૂર છે. દરેક દ્રવ્ય
