________________
આત્મસિદ્ધિ શાસ્ત્ર દર્શન
“તમે નિરાગી, નિર્વિકારી, સચ્ચિદાનંદસ્વરૂપ, સહજાનંદી, અનંતજ્ઞાની, અનંતદર્શી અને ત્રૈલોક્ય-પ્રકાશક છો.''
જ્ઞાની પુરુષ કેવા નિશ્ચિત છે, સુખી છે તેનો વિચાર કરીએ તો આપણું ચિત્ત એ ભાવમાં આવી જાય છે, જ્ઞાની પુરુષ કેવા છે?
નિરાગી
:
સંપૂર્ણ રાગ-દ્વેષથી મુક્ત-જેના એક રોમમાં કિંચિત્ પણ અજ્ઞાન, મોહ કે અસમાધિ રહી નથી. જ્યાં આત્માને વિકારમય થવાનો એક પણ અંશ રહ્યો નથી.
નિર્વિકારી ઃ રાગ-દ્વેષથી થતા સર્વ વિકારથી રહિત. ‘દર્પણ જેમ અવિકાર સુજ્ઞાની’
સચ્ચિદાનંદ : સત્-આત્મા, સત્ ચિત્ આનંદ સ્વરૂપ, આત્માને જાણવાથી થતાં આનંદ સ્વરૂપ, ભગવાન આત્મિક સુખવાળા છે. પોતાના આત્માનું સહજ સુખ અનુભવે છે.
સહજાનંદી સહજ સ્વભાવી આનંદ-સુખપૂર્ણ-જ્ઞાનાનંદ સહજ સ્વભાવી જ્ઞાની પુરુષ છે. પરાવલંબીત નથી.
પ્રભુના કેવળજ્ઞાન-કેવળદર્શનમાં ત્રણે લોકના, ત્રણે કાળના અનંત પદાર્થોના દ્રવ્ય, ગુણ, પર્યાયનું પ્રતિબિંબ ઝળક્યા કરે છે. સર્વ જ્ઞેય પદાર્થો જાણે તેમાં ઝળકી પોતે કૃતાર્થ થયા હોય તેમ તે પ્રત્યે ઝૂકે છે. એક આત્માને જાણતા સર્વે લોકાલોક જણાય છે. એક નિજ સ્વરૂપ વિષે દષ્ટિ કરવાથી, તે દૃષ્ટિથી સમસ્ત સૃષ્ટિ શેયપણે તારે વિષે દેખાશે.
અનંતજ્ઞાની : અનંત દર્શી
ત્રૈલોક્યપ્રકાશ ઃ સર્વ આવરણ દૂર થયાં હોવાથી ભગવાનને ત્રણ લોકનું, ત્રણ કાળનું, જ્ઞાન છે. ત્રણે લોકમાં પ્રભુની પરમ શુદ્ધ ચેતના જ્ઞાન પ્રકાશ રૂપે વિલસી રહી છે. છતાં પ્રભુની સહજદશા સર્વેથી બાધારહિત અખંડતાને વિષે વહ્યા કરે છે. તે સ્વરૂપ અભિમુખ થયેલા આત્માઓને ઉપકારક બને છે.
હે પ્રભુ ! આપના અનંતગુણોનું શું વર્ણન કરવું? તે વર્ણન કરવાની પણ મારી અશક્તિ છે. ‘‘સંગ તજી, રાગ તજી, સમતા સજી, પ્રભુ કર્મોનો નાશ કરીને, જ્ઞાતા દ્રષ્ટા થયા, વિશ્વ સકળના, સુખ વીર્ય અનંત વરીને.’’ પ્રભુના આવા સ્વરૂપને શું કામ જાણ્યું?
“જે જાણતો અરિહંતને, દ્રવ્ય ગુણ, પર્યાયથી, તે જાણતો નિજ આત્મને, દ્રવ્ય ગુણ, પર્યાયથી’'
૯૨