________________
સર્વથા ક્ષયથવા પછી વિશુદ્ધિ લાંબો સમય ટકેજ, કારણ કે સંકિલન્ટ પરિણામ આવવાનું નિમિત્તજ નથી. સંજવલન સંજવલનમાં પણ અસંખ્ય લોકાકાશના પ્રદેશો જેટલી તરતમતા છે, અને એમાંજ શ્રી તીર્થકર ભગવંત રહે. હવે છઠ્ઠામાં આર્તધ્યાન વધુ કેમ ટકે છે તો કે નો કષાયના કારણે, હાસ્ય-રતિ-અરતિ-ભય શોક વગેરેના કારણે. જે કષાયનો ઉત્તેજક જ હોય જેમ હાસ્યમોહનીયના ઉદયના કારણે. અવધિજ્ઞાનીમુનિને અવધિજ્ઞાન થવા પછી તેજ્ઞાનથી જ્યાં દેવલોકમાં ઈન્દ્ર મહારાજને પોતાની ઈન્દ્રાણીને મનાવતા જોયા ત્યારે માધ્યસ્થભાવ રાખવો જોઈએ તેને બદલે હસવું આવ્યું એટલે મોહનીય કર્મનો ઉદય થયો અને
પ્રગટેલો જ્ઞાન દીપક બુજાઈ ગયો. : તો શું અવધિજ્ઞાની કદી હસેજ નહિં?
પ્રશ્ન
જવાબ : કોઈવાર પ્રસંગોપાત્ત કયારેક મલકે પરંતુ હસવા અને મલકવા
માં (હસવા હસવામાં ફરક છે) ફેર છે. નાગદત્તને પ્રતિબોધ કરનાર સતિશય જ્ઞાની મુનિરાજ સહેજ હસ્યા (મલકયા)હતા પરંતુ તેમના અન્તરમાં વૈરાગ્યભાવ-માધ્યસ્થભાવ હતો મોહ નહોતો એમ પૂર્વાચાર્ય ભગવંતોનું યથાર્થ વિધાન હતું. નો કષાયો એકબીજા સાથે પરસ્પર સંકળાયેલા હોય છે. હાસ્ય છે ત્યાં રતિ છે, રતિ છે ત્યાં અરતિ છે ત્યાં ભય-શોક વગેરે હોય છે. નો કષાયના કારણે સંજવલનમાં તીવ્રતા આવે છે અને, પૌદ્ગલિકભાવ ઉપરના રાગાદિના કારણે આત્મામાં આર્તધ્યાન આવે છે. પાંચમામાં આર્તધ્યાનની મંદતા કહી છે તેનો અર્થ એવો નથી કે છઠ્ઠા કરતા ઓછું છે. ના, છઠ્ઠા કરતાં તો ઘણુંજ વધારે છે. પરંતુ છઠ્ઠામાં હોવું ન જોઈએ. તેના કરતાં વધુ છે. સર્વત્યાગનાપચ્ચકખાણ પછી જવાબદારી ઘણી વધી જાય છે, એક ત્રાજવાના બે પલ્લામાં એકમાં ધર્મધ્યાન અને બીજામાં આર્તધ્યાન મુકવામાં આવેતો પ્રમત્તદશા અને કષાયની
૭૫
