________________
સત્યમાનનાર બુદ્ધિથી અંધ ગણાયો છે.
તત્વોનું કથન કરનારઓ તો વિશ્વમાં અનેક હોય છે, પરંતુ અનેકાન્ત સ્યાદવાદ શૈલિએ કથન કરનારતો ગણત્રીનાજ વિદ્વાનો હોય છે.
શ્રી ભગવતિ સૂત્રની ટીકામાં કહ્યું છે કે
सर्वमस्तिस्वरुपेण, पररुपेण नास्तिच
अन्यथा सर्वभावाना - मेकत्वं संप्रसज्यते ॥
દરેક દરેક પદાર્થો જે સમયે સ્વસ્વરૂપથી અસ્તિરૂપ છે, તેજ સમયે . તે પદાર્થ સ્વભિન્ન પર પદાર્થ ના સ્વરૂપની અપેક્ષાએ નાસ્તિરૂપ પણ છે જ. એટલે એકજ સમયે દરેક પદાર્થમાં એકસાથે સ્વપરરૂપની અપેક્ષાએ અસ્તિ અને નાસ્તિ રૂપ બન્ને વિરૂદ્ધ જણાતા પર્યાયો રહેલાંજ છે. આ વાત કોઈનેય માન્યા વિના ચાલેજ નહિં. જો એમ માનવામાં ન આવે તો દરેક પદાર્થ પોત પોતાનું સ્વરૂપ છોડી, એકજ પદાર્થરૂપ બની જશે જે અનિષ્ટ ગણાશે.
તેવી રીતે નિત્યત્વ અને અનિત્યત્વરૂપ બન્નેવિરૂદ્ધ જણાતા પર્યાયો પણ એક પદાર્થમાં સમકાળે દ્રવ્યરૂપથી નિત્યત્વ અને પર્યાય અવસ્થા સ્વરૂપથી અનિત્યત્વ સાથે રહેજ છે. એજ રીતે દરેકે દરેક પદાર્થો એકજ સમયે એકીસાથે દ્રવ્ય સ્વરૂપે સત્ અને પર્યાય સ્વરૂપે અસત્ છે જ. જે સમયે પદાર્થ અમુક દ્રષ્ટિએ અપેક્ષાએ સત્ છે તેજ સમયે તે પદાર્થ અન્ય દ્રષ્ટિએ-અપેક્ષાએ અસત્ છે.
આવાત જે સ્યાદ્વાદને સ્વીકારે તેજ સ્વીકારી શકે બીજા નહિં.
એજ રીતે જે જીવ ઈન્દ્રિયાદિ દ્રવ્ય પ્રાણો વડેજ ફક્ત ચેતન જીવતો રૂપે હોય તે ભાવપ્રાણો વડે અચેતન મરેલો ગણાય. અને જે પવિત્ર આત્મા ફક્ત ભાવપ્રાણો વડે જ જીવતો હોય તે દ્રવ્ય પ્રાણો વડે અપેક્ષાએ મરેલો અચેતન
ગણાય.
સ્યાદવાદમાં સ્વાશબ્દ નિપાત છે અને નિશ્ચિત અપેક્ષા વાચક
૧૧૬
દર્શક છે.