________________
આનંદઘન પદ
કાંઈ બહારથી આવતુ નથી એટલે જ્ઞાનનો માલિક પોતેજ હતો અને પ્રગટ થવા દ્વારા મળે છે પણ પોતાનેજ તત્ત્વ દૃષ્ટિથી જોઈએ તો ખ્યાલ આવશે કે કોઈ કોઈને શીખવતુ નથી. કોઈ કોઈને આપતુ નથી. પોતાની અંદર જેટલો ક્ષયોપશમ થાય તેટલુ જ તે પામે છે (આના વધુ વિસ્તાર માટે પદ-૫૭ ફરીથી જોઈ જોવું)
૧૯૪૬
છે કે
વ્યવહારમાં ભલે કહેવાતું હોય કે જ્ઞાન અપાય છે પણ વાસ્તવિકતા એ જ્ઞાન અપાતું નથી પણ અજ્ઞાન દૂર કરાય છે. જો અપાતું હોત તો એક ગુરૂ કે એક ઉપદેશકથી બધાંને એકસરખું જ્ઞાન થવું જોઈતું હતું. પણ તેમ થતું નથી. અજ્ઞાન હટાવાય છે અને પ્રત્યેક જીવના જ્ઞાનાવરણીય કર્મમાં તરતમતાને કારણે અજ્ઞાન સહુનું જુદું જુદું છે તેથી ઉપદેશક એક હોવા છતાં પ્રત્યેકનો બોધ જુદો જુદો હોય છે.
ગગન મંડલ મૈં અધબિચ કૂબા, હાં હૈ અમીકા બાસા સગુરા હોવે સો ભરભર પીવે, નગુરા જાવે પ્યાસા....ૐ.
૯૮
ચૌદરાજલોક રૂપી ગગન મંડલમાં તિછલોક મધ્યમાં ગણાય કે જેમાં મનુષ્ય ક્ષેત્ર આવેલું છે તેમાં અઢી દ્વીપમાં સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય મનુષ્યોનો વાસ છે. મનુષ્યની આકૃતિ પણ જ્યારે બે પગ પહોળા કરીને અને બે હાથને કેડ પર રહેલા રાખીને વિચારવામાં આવે તો તે ચીંદરાજ લોકની પ્રતિકૃતિરૂપે ઉપસી આવે છે. મનુષ્યના દેહની મધ્યમાં નાભિકમલ છે ત્યાં આત્માના આઠ રૂચક પ્રદેશો હંમેશને માટે નિરાવરણ હોય છે, જે ચેતના શક્તિનો ઉઘાડ-વિકાસ કરનારું આંતરિક પરિબળ છે. ચૌદરાજલોકમાં પણ બરાબર મધ્યસ્થાને મેરૂપર્વતની સમભૂતલા પૃથ્વી પર ચાર દિશામાં અને ચાર વિદિશામાં ગોસ્તનાકારે આઠ રૂચક પ્રદેશો વર્તે છે તેની જેમ જ મનુષ્ય દેહમાં નાભિકમલ એ દેહનો મધ્યભાગ છે ત્યાં આઠ રૂચક પ્રદેશો હંમેશા નિર્મળ હોય છે. આમ મેરૂપર્વતના સમભૂતલા પૃથ્વી આગળ રહેલા રુચક પ્રદેશો અને ચેતનના આઠ રૂચક પ્રદેશોની સમાનતા અને નિર્મળતા આંશિક કલ્પનામાં આવી શકે છે કે તે આઠ રૂચક પ્રદેશોને છોડીને બાકીના બધાજ પ્રદેશો અજ્ઞાન અને મોહથી ખરડાયેલા છે. આ આઠ
જ્ઞાનને જ્ઞાનમાં રાખે તે વિજ્ઞાન અને જ્ઞાનને આવરે તે અજ્ઞાન !
