________________
આનંદઘન પદ -
૭
૨૮૯
અંધારું છે.
દેહ ઘરમાંથી ચેતન એવો આત્મા નીકળી જાય છે કે તરત જ દેહની સડવાની - ગંધાવાની - જંતુઓ ઉત્પન્ન થવાની ક્રિયા શરૂ થાય છે. આવા નીકળી ગયા પછી દેહ દુર્ગધ મારે છે. આનું નામજ કાયાની નાશવંતતા. જ્યાં સુધી દેહમાં ચેતન છે ત્યાં સુધી દેહમાં ખોરાક નંખાય છે. તે ખોરાક ચેતના એવા આત્માની હાજરીમાં સાતધાતુ રૂપે વ્યવસ્થિત પરિણમે છે માટે દેહ ગંધાતો. નથી. રસ-રૂધિર-માંસ-મેદ-મજા-અસ્થિ- વીર્ય આ સાત ધાતુ રૂપે ખોરાક પરિણમે છે પણ ચેતન નીકળી જતાં હવે અંદરની તે જ ધાતુઓ વિક્રિયાને પામીને અશુચિપણાને ધારણ કરે છે. માટેજ જ્ઞાનિઓએ આ દેહને માટીનો પિંડ કે પૂતળું તરીકે સંબોધ્યું છે. જ્યાં સુધી ચેતનની હાજરી છે ત્યાં સુધી સમયે સમયે નવા તત્ત્વોની પૂર્તિ થયા કરે છે અને નકામા તત્ત્વોનું મળ રૂપે પરિણમી વિસર્જન થયાં કરે છે. અથવા અંદર રહેલ તેજસ શરીર રૂપી ભઠ્ઠીમાં નકામા તત્ત્વો બળીને રાખ થાય છે. ચેતન નીકળી જતાં આ પુરણ ગલનની તેમજ સર્જન-વિસર્જનની ક્રિયા બંધ થાય છે માટે પછી તે અંધારી કોટડી - મસાણિયુ ઘર • ભૂતિયો મહેલ વગેરે દ્વારા ઓળખાવાય છે.
ચેતન નીકળી ગયા પછી તે દેહ મડદાલ અને નિરસ ભાસે છે. આવું કાયાનું સ્વરૂપ નજરે નિહાળવા છતાં જગતમાં ડાહ્યા - પંડિત વિદ્વાન ગણાતા એવાં સાધુ-સંતો-સંન્યાસીઓ-યોગી-બાવા-ફકીરો-ગૃહસ્થો પણ એને કાયમ રહેનાર સમજી એના પર વિશ્વાસ રાખી જીવન નૈયાને ચલાવી રહ્યાં છે. આ કાયા ગમે ત્યારે ઢળી પડવાના સ્વભાવવાળી તેમજ દગો દેનાર વિશ્વાસઘાતી છે એવું જીવોને શ્રદ્ધામાં આવતું નથી. આના પર વિશ્વાસ રાખનારા અંતે સંસાર સમુદ્રમાં ડુબી મર્યા છે. કહેવાતા પંડિતો અને વિદ્વાનો જ્યાં લગી કાયાની માયામાં કે મોહિનીમાં મૂર્શિત થયેલા છે ત્યાં સુધી તે બધાજ અજ્ઞાની છે એમ સમજવું. તેવા અજ્ઞાની જીવોને જડ એવા પુદ્ગલનું ભાન કરાવવા આ પદમાં યોગીરાજ પોતાના વિચારો જણાવતા લખે છે કે આ દેહ અને તેના સંબંધી ધન-માલ-મિલ્કત-હાટ-હવેલી-વાડી અને વજીફાનો શું વિશ્વાસ કરવો ? સ્વપ્નમાં ભોગવેલા સુખ જેવા આ બધા તત્ત્વો છે અર્થાત્ એમાંથી મળતુ સુખ
દર્શન મોહનીયના ઉદયથી નિપજતા દોષો અવિનય, આશાતના, વેર, ઈર્ષા, આગ્રહાદે છે.