________________
૧૮૨
આનંદઘન પદ - ૮૧
વાકારે પરિણમન કરવાનું છે.
આત્મા જ્ઞાન સ્વરૂપી છે. અનાદિકાળથી તેમાં રાગ-દ્વેષ રૂપ અર્થાત્ વિષય કષાયની પરિણતિ રૂપ મોહ ભળેલો છે તેથી જ્ઞાન અને રાગ એકરસ થઈ ગયા. છે. જેમ જંગલમાં મોટામોટા પર્વતોમાં મોટી મોટી શિલાઓ હોય છે, તેમાં એક શિલાને બીજી શિલાની સાથે જોડનારી સૂક્ષ્મ ફાટ હોય છે. સૂક્ષ્મ સબંધ હોય છે. બરાબર પહેલા તે સાંધને - ફાટને જ્ઞાનથી ઓળખવામાં આવે - પકડવામાં આવે પછી તેના ઉપર બરાબર શસ્ત્રનો (છીણીનો) ઘા કરવામાં આવે તો તે બંને શિલાઓ સહેલાઈથી જુદી પડી જાય છે તેમ અહિંયા જ્ઞાન અને રાગની વચ્ચે સાંધ રહેલી છે. આ જ્ઞાન અને રાગની સાંધને બરાબર ઓળખી ઉપર કહેલ ઉપયોગની તીણતા અને સૂક્ષ્મતા કરી તે રૂપ પ્રજ્ઞા છીણી જ્ઞાન અને રાગની મધ્યમાં બરાબર મારવામાં આવે તો તે પ્રજ્ઞા છીણીથી જ્ઞાન અને રાગ જુદા પડી જાય છે અને જીવ સમ્યગદર્શનાદિ ભાવ ધર્મને પામે છે. રાગભાવ એ જડભાવ છે કારણ કે જડ એવા કર્મના ઉદયથી થાય છે જે આત્માનો. વિકૃતભાવ હોવાથી વિભાવભાવ કહેવાય છે. જ્યારે જ્ઞાનભાવ તે ચૈતન્યમય ભાવ છે જે આત્માનું સ્વલક્ષણ છે - સ્વભાવ છે.
જીવને અનાદિકાળથી દેહાધ્યાસ વળગેલો છે તેના કારણે સતત દેહ-ઈન્દ્રિય જનિત ભાવોમાં હું અને મારાપણું વર્ચા કરે છે. આ દેહાધ્યાસને કારણે આત્મા ગ્રંથિભેદ જનિત સમ્યમ્ દર્શન પામી શકતો નથી. આ સંદર્ભમાં જ્ઞાની કહે
“ભાસ્યો દેહાધ્યાસથી આત્મા દેહ સમાના પણ તે બંને ભિન્ન છે જેમ અસિને મ્યાન જે દષ્ટા છે દૃષ્ટિનો જે જાણે છે રૂપ અબાધ્ય અનુભવ જે રહે – તે છે જીવ સ્વરૂપ.”
જેને પરમ ઉત્કૃષ્ટ એવો પરમાત્માનો કેવળ અંતર્મુખતાનો માર્ગ શ્રવણ. યોગ્ય થયો નથી તે હીન પુણ્ય જીવો સંસારના ભયંકર દુઃખોથી મુકત ન થઈ શકે તે સહજ છે. પરંતુ જે જીવને પરમ સત્ય લક્ષ ઉપર આવ્યું છે તે શુભાશુભ કર્મના ઉદયકાળે વિકલ્પો કરી પોતાના મહાન સ્વરૂપને રોકી રાખે
હાસોહમ્ વિના સોહમ્ અને સોડહમ વિના અહં ન બનાય.
