________________
૧પક
આનંદઘન પદ - ૭૭
આશયોથી ભરેલું એક તાત્વિક - માર્મિક વસ્તુ હોઈ એના ગુપ્ત રીતે ધરબાયેલા ગહન રહસ્યોને તો કોઈ વિરલા પુરુષો જ પારખી શકે. ઝવેરાતની કદર ઝવેરીજ કરી શકે બાકી બીજા બધા તો વા ખાય. આ જન્મમાં નહિ પણ જન્માંતરોમાંચ એનું રહસ્ય હાથ ચડે તેમ નથી.
સોલમાં શાંતિનાથ પ્રભુના જીવે પૂર્વના ત્રીજા મેઘરથ રાજાના ભવમાં જે ન્યાય આપેલો તેમના ન્યાયને પદ-૭૭માં આનંદઘનજીએ દષ્ટાંત રૂપ યાદ કર્યા છે. અંબ ખાસ અરૂ ગોસલખાને - દર અદાલત નહિ કામ - હમારી લય લાગી પ્રભુ નામ. આ પદમાં તેઓ અંતરયાત્રામાં આવતા વિદ્ગોનો ન્યાય મેળવવા જંગે ચડ્યા છે. મેઘરથ રાજાના દયા ધર્મની પ્રશંસા દેવોની સભામાં થતી સાંભળીને એક મિથ્યાત્વી દેવે તેમના દયા ધર્મની પરીક્ષા કરવા પારેવા અને સિંચાણાનુ રૂપ વિફર્વી મેઘરથ રાજાના દરબારમાં આવ્યા. પારેવો બચવા માટે શરણ માંગે છે. તે વખતે સિંચાણો પોતાનો શિકાર પાછો આપવા રાજાને કહે છે. રાજા કહે છે હું ક્ષત્રિય છું, શરણાગતનું રક્ષણ કરવું એ મારો ધર્મ છે, ભક્ષા તરીકે હું તને મારા શરીરમાંથી માંસ આપવા તૈયાર છું. સિંચાણો કબુલ કરે છે અને શરત કરે છે કે મારે મારા ભાર તુલ્ય માંસ જોઈએ. પલ્લામાં સિંચાણો બેસે છે બીજા પલ્લામાં રાજા પોતાના સાથળમાંથી માંસ કાપી કાપીને મુકે છે. આ બાજુ દેવમાયાથી સિંચાણાનું પલ્લું ઊંચુજ રહે છે ત્યારે રાજા સિંચાણાને તૃપ્ત કરવા પોતાની સમગ્ર કાયા પલ્લામાં મૂકી દે છે. ભલે મારા આખા શરીરનું ભક્ષણ તમે કરો તે વખતના પ્રસંગને કવિએ આ રીતે કાવ્યમાં ઉપસાવ્યો છે - “પારેવો સીંચાણા રૂપે અવતરી - પડ્યો પારેવો ખોળામાંય - રૂડારાજા રાખો રાખો મુજને રાજવી – મુજને સિંચાણો ખાય - રૂડારાજા - ધન
ધન મેઘરથ રાયજી” એક પારેવાની દયા ખાતર પોતાના સમગ્ર દેહને સીંચાણાને અર્પણ કરતા જોઈને દેવનુ હૈયુ હચમચી ઉઠે છે અને દેવ કહે છે, “હે રાજન્ ! દેવોની સભામાં તમારા દયાદર્મની જેવી પ્રશંસા થઈ તેથી પણ અધિક ધ્યાવાન મેં તમને પ્રત્યક્ષ નિહાળ્યા છે. હે ન્યાયી રાજન તમારી ધર્મ પ્રત્યેની ઘેર્યતાની હું ખુબ ખુબ પ્રશંસા કરું છું અને તમારા પર કરેલી ભારે આકરી કસોટી બદલા તમારી વારંવાર ક્ષમા માંગુ છું ?” એમ ખમાવી દેવ પોતાના સ્થાને પાછો
વિકલ્પો ઊભા થાય એ જ્ઞાનદશાની ખામી સૂચવે છે.