________________
૧૦
સાધુ વાસવાણી ઊંઘમાં ખલેલ પડી. વિશ્વપરિષદનો પ્રથમ દિન ૯-૮-૧૯૧૦. શ્રી પ્રમથલાલ સેને પ્રારંભિક ભાષણ કર્યું. બીજે દિવસે પ્રો. વાસવાણી બોલેલા. તેઓએ ત્રાષિમુનિઓના સંદેશાની વાત કરી. દરેકે પોતાની જાતને ઓળખવી જરૂરી છે. કીતિ અને સંપત્તિ માટે જાતને ગુલામ બનાવવી ન જોઈએ. ગરીબ માણસમાં પણ મહાન આત્મા વસે છે તેથી સ્વાભિમાનપૂર્વક જીવવું જોઈએ. ભારતીય સંસ્કૃતિ આત્માના અમરત્વને માને છે. તેમણે જર્મન કવિ ગોથેના કવિત્વની તથા વિચારસરણીની પ્રશંસા કરતાં કહેલું કે તેનાં કાવ્યોમાં પણ આત્મનું અમરત્વ ગાયું છે અને બધા જ જીવ માટે આદરભાવ રાખવાની તેમના કાવ્યની શીખને બિરદાવી હતી. ભાષણ પૂરું થતાં અનેક પ્રશંસકો પ્રશ્નો પૂછવા લાગેલા અને તેમનો ફોટો પાડવા ઈચ્છતા હતા પણ વાસવાણીજી આવી માયાથી દૂર રહેવા માગતા હોઈ સહમત થયા નહીં.
બર્લિનની વિદાય લેતાં પહેલાં ત્યાંની વિજ્ઞાનની એકેડેમી તથા પૌર્વાત્ય ભાષાઓના વિભાગની મુલાકાત લીધી. ભારતીય ભાષા પાલિ, સંસ્કૃત અને પ્રાચીન ભારતીય સાહિત્યના વિભાગના વડા પ્રો. વિન્ટરનિની તેમણે મુલાકાત લઈ ખૂબ ઊંડી ચર્ચા કરેલી. રવીન્દ્રનાથ ટાગોરે આ પ્રોફેસરને હિંદની મુલાકાતે નોતરેલા.
જર્મનીથી પ્રો. વાસવાણી ઈંગ્લેંડ ગયા. રોઝલિનમાં તેમણે પહેલું ભાષણ આપ્યું. તેમના ભાષણનો વિષય હતો : ‘યુરોપને શાની જરૂર છે ?' તેમણે સ્પષ્ટ શબ્દોમાં કહ્યું : “તમે સત્તા અને કીર્તિની પાછળ દોડો નહીં. આ બધું નાશવંત છે. જ્યારે
