________________
ભગવાન ઈશુ આચાર્યો વગેરે જુદા જુદા પદવી પ્રતિનિધિઓ ધાર્મિક ક્ષેત્ર સંભાળતા. પણ રોમનોની એટલી બધી વગ વધી ગઈ હતી કે આ સ્થાનો પર પણ તેમના માનીતા અને ચાપલૂસિયા લોકો જ આવી શકતા. રાજકીય અધિકારો તો બધા રાજાના નામે ચઢાવાયેલા, પણ ધાર્મિક, સામાજિક અધિકારો “ધર્મસભા'ને સોંપવામાં આવ્યા હતા જેને “એકોતેરી સભા' નામ આપવામાં આવ્યું હતું, જેમાં મહાપૂજારી, શાસ્ત્રીઓ તથા ધર્માચાર્યોનો સમાવેશ થતો. આ સભા છેવટે તો રોમન સૂબાને જ આધીન રહેતી. ધર્મને સત્તાનું વળગણ વળગી ચૂક્યું હતું એટલે માનવતા, દયા; ભલમનસાઈ અને સચ્ચાઈની મૂલ્યનિષ્ઠાને બદલે વહેમ, ક્રિયાકાંડ, વિધિ-નિષેધની બદબૂ મંદિરોમાં ફેલાયેલી હતી. આમ સમસ્ત બાહ્ય જગતમાં ધર્મ અને નીતિના સદંતર અભાવને પરિણામે મનુષ્યમાં રહેલો અંતરાત્મા કોકડું વળીને ગૂંચવાઈ જઈ “ઈશ્વર' નામની હસ્તીનો સીધો સ્પર્શ ગુમાવતો જતો હતો. આવા પાકી ગયેલા ગર્ભકાળમાં પેલેસ્ટાઈનમાં બે માનવપુત્રો જન્મે છે, જેમના લોહીના ધબકારમાત્રમાં એક જ ધ્વનિ સંભળાય છે, “ઈશ્વરનું સામ્રાજ્ય'.
માનવ-ઈતિહાસના ઘણા તબક્કામાં આવું જોવા મળે છે કે મહામાનવ બલ્બની જોડીમાં સાથે પૃથ્વી ઉપર આવે છે. મહાવીર અને બુદ્ધ, રામકૃષ્ણ-વિવેકાનંદ, ગાંધી-વિનોબા.... વર્ષોનાં વર્ષો આગળપાછળનાં એવાં હોય જેમાં કોઈ જ મહાપુરુષ પાક્યો ના હોય. અહીં પણ આવું જ થાય છે. અસત્યના વહેણથી પુરપાટ વચ્ચે જતી કાળનદીને બંને કાંઠે બે
