________________
૨૦. ઈશ્વર શું છે? (સ્વિટ્ઝર્લેન્ડના વિલનૉવમાં કોન્સેશિયસ જેટર્સ'ના સંમેલન રામા ગાંધીજીએ આપેલા ભાષણમાંથી નીચેના ફકરાઓ આપવામાં આવ્યા છે. આ ભાપાણ શ્રી મહાદેવભાઈ દેસાઈના ‘યુરોપના પત્રોમાં પ્રગટ થયું હતું.)
એક ચર્ચમાં કૉન્સેશિયસ ઑલ્ઝટર્સની મીટિંગ હતી જ્યાં સેરેઝોલ* અને એના મિત્રોએ ગાંધીજીનું અદ્ભુત સ્વાગત કર્યું હતું. હાથમાં હાથ રાખીને સ્વિટ્ઝર્લેન્ડની મિત્રતાનું સમૂગ્ગીત ગાયું હતું, અને પ્રેસિડન્ટ લાગણીભર્યું પ્રવચન કર્યું હતું. અમે અજ્ઞાન, જેલ, જવાબદારી, મૃત્યુથી કરીએ છીએ. તમે ભયને જાણતા નથી. અમારા હોઠ પર ‘ગિરિપ્રવચનો’ હોય છે. તમારા હૃદયમાં એ હોય છે અને તમે એ જીવી જાણો છો. તમને અમારી વચ્ચે આવકારું છું અને રવાપણની જિંદગી કેમ જીવવી તે અમને શીખવવા જણાવું છું.' વગર વગેરે જે પ્રશ્નો પુછાયા તે ઈશ્વર, સત્ય, અપ્રતિકાર જેવા વિષયોને સ્પર્શતા હતા. મિ. પ્રિયા જેમણે આ સવાલ જવાબના અનુવાદ કર્યા હતા. તેમને કેટલાક જવાબો પોતાની શક્તિ બહારના લાગ્યા અને સ્વિટ્ઝર્લેન્ડના ફિલૉસૉફર, પ્રો. બોએ તેમનું સ્થાન સંભાળ્યું. આ પત્રમાં હું ફક્ત એક જ પ્રશ્ન લઈશ : ‘તમે ઈશ્વરને સતુ- સત્ય શા માટે માનો છો ?'
‘‘ઈશ્વર સત્ય છે એમ હું શાથી માનું છું એવું તમે મને પૂછ્યું. મારા બચપણમાં હિંદુ ધર્મશાસ્ત્રોમાંથી વિષ્ણુનામથી ઓળખાતા એક ગ્રંથમાંનાં ઈશ્વરમાંનાં હજાર નામોનો પાઠ કરવાનું મને શીખવવામાં આવ્યું હતું. પણ એ હજાર નામોમાં તેનાં બધાં નામાં આવી જતાં નહોતાં, બીજાં કેટલાંયે બાકી રહેતાં હતાં. આપણે માનીએ છીએ અને મને
* સ્વિટઝર્લેન્ડના એન્જિનિયર અને ગણિતજ્ઞ પિયરી સેરેઝોલ એ “આંતરરાષ્ટ્રીય નાગરિક સભા' અથવા “આંતરરાષ્ટ્રીય શાંતિની એછિક સભા' નામની સંસ્થાના પ્રણેતા હતા.
