________________
આશ્રમની પ્રાર્થના
૨ ૨ ૧
હિંદુત્વમાં પાર્વધર્મસમભાવ છે. જ્યારે ખાનસાહબ મારી પાસે આવે છે ત્યારે પ્રાર્થનામાં રોજ ભાવથી બેસે છે. રામાયણના સૂર તમને મીઠા લાગે છે, ગીતાનો અર્થ ધ્યાનથી સાંભળે છે. એમનું મુસ્લિમપણું એથી ઓછું નથી થયું. શું હું કુરાનને એટલા જ આદરથી ન ભણું, ને ન સાંભળું? વિનોબા અને પ્યારેલાલ જેલમાં કુરાન બહુ પ્રેમથી પરિશ્રમ લઈને શીખ્યા. અરબીનો અભ્યાસ કર્યા. એમણે કશું ખોયું નથી, પુખકળ કમાયા છે. હિંદુ-મુસ્લિમ ઐક્ય આવા પ્રયત્નોમાંથી થશે; બીજી રીતે કદી નહીં. રામનાં નામ સહસ્ર નહીં, અબજ છે, અગણિત છે. તને અલ્લા કહો, ખુદા કહો, રહમાન કહો, રજ્જાક કહો, રોટીનો દેનારો કહો.
નવંધુ, ૧૫-૨-૧૯૪૨, પા. ૪૦
(‘ઉમેરાનું કારણ નોંધમાંથી)
શ્રીનગરમાં ત્રણ દિવસ ગાળ્યા તે દરમિયાન ત્યાં હું જેમાં ઊતર્યો હતો ત લાલા કિશોરીલાલના બંગલાના ચોગાનમાં મેં પ્રાર્થના કરી હતી પણ તે પ્રસંગે ભાષણો કર્યા નહોતાં. દિલ્હી છોડનાં પહેલાં જ મેં જાહેર કર્યું હતું કે કાશ્મીરમાં હું ભારણ નહીં કરું. પણ પ્રાર્થનામાં આવનારાઓમાંથી કેટલાક લોકોએ મારા પર પ્રશ્નો મોકલી આપ્યા હતા. એમાંનો એક આ છે :
‘‘તમારી પ્રાર્થનાસભામાં મેં હાજરી આપી હતી. તે વખતે તમે બીજી કોમોની બે પ્રાર્થનાઓ બોલ્યા હતા. એમ કરવામાં તમારો આશય શો છે ને ધર્મનો તમારો ખ્યાલ કેવો છે ?''
આ પહેલાં મેં જણાવ્યું છે કે કુરાનની પ્રાર્થના થોડાંક વરસ પર રેહાના તૈયબજીની સૂચનાથી દાખલ કરવામાં આવી હતી. એ બહેન તે વખતે સેવાગ્રામ આશ્રમમાં રહેતાં હતાં. પારસીઓની પ્રાર્થનામાંની ગાથા મેં ડિૉ. ૧૯૮રની સૂચનાથી દાખલ કરી હતી. આગાખાનના મહલમાં અમારી
