________________
હિંદુ ધર્મનું હતું નાતિક પટી જાય, પોપટ પઢ, તની કંઈ જ અસર ન હોય. પણ એ જ્યારે આસ્તિકન મુખેથી રોજ નીકળે છે ત્યારે તેની ભવ્ય શક્તિ રોજ વધતી જાય છે. આપણા મુખ્ય ખોરાક રાજ એ ન એ જ હોય છે. ઘઉં ખાનારા બીજી ત્રીજી વસ્તુ ભલે લ, બદલ્યા કરે; પણ ઘઉંના રોટલા તો રોજ લશે. તેથી પોતાનું શરીર બાંધશે, તેથી કંટાળશે નહીં. કંટાળ ત્યારે તે શરીરના અંત નજીક હોય. અમ જ પ્રાર્થનાનું છે. મુખ્ય તો એક જ હોય. જા આમાને તેની ભૂખ હોય તો તે એક જ પ્રાર્થનાથી કંટાળશે નહીં પણ તનાં આત્મા તથી પુષ્ટ થશે. પ્રાર્થના નહીં થઈ હોય તે દિવસ તેને તેની ભૂખ રહેશે. તે ઉપવાસીના કરતાં વધારે ઢીલો લાગશે. શરીરને સારુ કોઈ દિવસ ઉપવાસ આવશ્યક હોય છે. આત્માન પ્રાર્થનાની બદાજમી કદી સાંભળી નથી.
મૂળ વાત આ છે : આપણે ઘણા આત્માની ભૂખ વિના પ્રાર્થના કરીએ છીએ. આત્મા છે એમ માનવાની ‘ફૅશન' છે, એવો રિવાજ છે, એટલે છે એમ માનીએ'. આવી માઠી દશા ઘણાની હોય છે. ‘આત્મા છે' એમ કેટલાકને સારુ એમની બુદ્ધિએ નિશ્ચય કર્યો હોય છે. એવાને તે હૃદયગત નથી હોતો, તેથી પ્રાર્થનાની હાજત નથી હતી. સમાજમાં રહી સમાજ કરે તેમ કરીએ, આમ ધારીને ધણા પ્રાર્થનામાં ભળે છે. આવાન વિવિધતાની જરૂર જણાય છે. પણ ખરી રીતે તેઓ પ્રાર્થનામાં ભળ્યા જ નથી. તેઓ સંગીત સાંભળવા આવ્યા છે, તે કુતૂલથી આવ્યા છે, તેઓ પ્રવચન સાંભળવા આવ્યા છે. તેઓ ઈશ્વરની સાથે ઐકય સાધવા નથી આવ્યા.
પ્રાર્થના એટલે શું?
પ્રાર્થનાનો મૂળ અર્થ તે માગવું થાય છે. ઈશ્વર ક૨-૬-રૂર પાસે કે વડીલોની પાસે વિનયપૂર્વક કરેલી માગણી
એ પ્રાર્થના. અહીં આ અર્થમાં પ્રાર્થના શબ્દ નથી વપરાયો. પ્રાર્થના એટલે ઈશ્વરસ્તુતિ, ભજનકીર્તન, (ઉપાસના), સત્સમાગમ, અંતર્યાન, અંતરશુદ્ધિ.
