________________
૧૫૦
હિંદુ ધર્મનું હાર્દ
માટે પૂરતા છે અને હું સનાતની હોવાનો દાવો કરું છું કેમ કે હું ચાળીસ વરસથી એ ગ્રંથના ઉપદેશને અક્ષરરા: જીવનમાં ઉતારવાનો પ્રયત્ન કરતો આવ્યો છું, એના મુખ્ય સિદ્ધાંતથી વિપરીત હોય એને હું હિંદુ ધર્મનો વિરોધી ગણીને ત્યાગ કરું છું. તેને કોઈ પણ ધર્મનો કે ધર્મગુરુનો દ્વેષ નથી.’
‘‘આ પંડિત તેમ જ વાચક છે કે મેં જે વચનો ખરેખર કહ્યાં છે ને જે વચનો મારા માંમાં મૂકવામાં આવ્યાં છે તેમાં બહુ ભારે તફાવત છે. તેથી જે વાત મેં કદી કરી જ નથી એ ખોટી છે એમ બતાવત છે પ્રયત્ન વ્યર્થ છે.
“એવું જ મનુસ્મૃત્તિને વિશે કેવળ ક્ષેપક હોવાના વહેમને લીધે મેં એ આખા ગ્રંથને ફેંકી દેવાલાયક કદી ગણ્યો નથી. અને ક્ષેપકની વાત નર્યા વહેમ નથી. કેમ કે જે વચનોને હું હાપક ગણું છું તે વચનો ગીતામાં જ નહીં પણ ખુદ મનુસ્મૃતિમાં જ ગણાવેલાં ધર્મનાં લક્ષણોનાં ચોખાં વિરોધી છે. મનુએ ધર્મની કસોટી નીચે પ્રમાણે આપી છે:
विद्वद्भिः सेवितः सद्भिर्नित्यमद्वषरागिभिः । हृदयेनाभ्यनुज्ञातो यो धर्मस्तं निबोधत ।।
મનું. ૨-૧ (વિદ્વાન, સંત અને રાગદ્વેપ રહિત પુરુષોએ જેનું હંમેશાં પાલન કર્યું હોય, અને જે દયે કબૂલ રાખ્યો હોય એ ધર્મ છે એમ જાણો.) એ જ સ્મૃતિનો બીજો એક શ્લોક આ પ્રમાણે છે :
घृतिः क्षमा दमोऽरतयं शौचमिन्द्रियनिग्रहः । धीर्विद्या सत्यमक्रोधो दशकं धर्मलक्षणम् ॥
મનું. ૬-૧ર (ધીરજ, ક્ષમા, દમ, અસ્તેય, શૌચ, ઇન્દ્રિયનિગ્રહ, બુદ્ધિ, વિદ્યા, સત્ય અને અક્રોધ એ ધર્મની દસ કસોટી છે.)
આ વચન પ્રમાણે, આ કસોટીનું સ્પષ્ટપણે વિરોધી હોય એવું બધું જ ક્ષેપક ગણીને ફેંકી દેવું જોઈએ.”
નવંધુ, ૧૨-૩-૧૯૩૩, પા. ૨-૩
