________________
વહેમ વિ. શ્રદ્ધા
એટલે એને વિશે અતિપશ્ચિયથી આવતી અવજ્ઞા આવી જાય છે. ધરતીકંપ રોજ થતા હોત તો એના તરફ આપણું ધ્યાન પણ ન જાત. આ કર્વટાના કંપથી પણ આપણાં મનમાં બિહારના કંપથી થયેલી એટલી વ્યથા નથી ઊપજી.
પણ આખા જગતનો એવો અનુભવ છે કે જ્યારે જ્યારે વિપત્તિ પડે ત્યારે સમજુ માણસ ઘૂંટણિયે પડે છે. તે માને છે કે એ એનાં પાપનો ઈશ્વરે વાળેલો જવાબ છે ને તેથી પોતે હવે પછી સારું વર્તન રાખવું જોઈએ. એનાં પાપથી એ અતિશય નિર્બળ બની ગયો હોય છે, ને એ નિર્બળતામાં તે ભગવાનને વહારે ધાવા પોકાર કરે છે. આમાં કરોડ મનુષ્યોએ પોતા પર પડેલી વિપત્તિનો આત્મશુદ્ધિને માટે ઉપયોગ કર્યા છે. રાષ્ટ્રો પર વિપત્તિ પડે ત્યારે તેમણે ભગવાનની મદદ માગ્યાનાં દૃષ્ટાતાં જાણ્યાં છે. તેમણે ભગવાનની આગળ નમ્ર બનીને પ્રાર્થના, પ્રાયશ્ચિત્ત અને આત્મશુદ્ધિના દિવસો ઠરાવ્યા છે.
મેં નવી કે મૌલિક એવી કશી વસ્તુ સૂચવી નથી. અનાવસ્થા એ ફેશન મનાય છે એવા આ જમાનામાં સ્ત્રીપુરને પશ્ચાત્તાપ કરવાનું કહેવું એમાં કંઈક હિંમતની જરૂર પડે જ છે. પણ હું હિંમતને માટે કશો યશ લઈ શકું એમ નથી. કેમ કે મારી નિર્બળતાઓ કે વિચિત્રતાઓ જગજાહેર છે. જેમ હું બિહાર અને બિહારીઓને જાણું છું એમ કંટાને જાણતો હોત તો કવંટાનાં પાપનાં ઉલ્લેખ હું જરૂર કરત; જાકે અસ્પૃશ્યતા એ જેમ બિહાર અકલાનું પાપ નહોતું તેમ એ પાપો એકલા કવેટાનાં ન હોય એમ બની શકે, પણ આપણે સહુ – રાજ્યકર્તા તેમ જ પ્રજા – જાણીએ છીએ કે આપણે વ્યક્તિગત તેમ જ રાષ્ટ્રીય એવાં ઘણાં પાપોનો જવાબ દેવાનો રહેલો છે. આ સૌને પશ્ચાત્તાપ, પ્રાર્થના અને નમ્રતાને માટે આમંત્રણ છે. સાચી પ્રાર્થનામાંથી નિષ્ક્રિયતા પેદા નથી થતી. એમાંથી તો અવિરત, નિ: સ્વાર્થ કાર્યને માટે શક્તિ ને ઉત્સાહ પદા થાય છે. સ્વાર્થનો વિચાર કરી આળસુ બેસી રહેનાર કદી આમશુદ્ધિ કરી શકતો જ નથી; એ તો નિઃસ્વાર્થપણ ઉદ્યમ કરનારને જ પ્રાપ્ત થાય છે.
fઝનવંધુ, ૧૬-૬-૧૯૩૫, પા. ૧૦૮